“Con người ta chỉ lộ rõ lòng dạ khi đứng trước tiền bạc.” – Câu nói ấy không xa lạ, nhưng ít ai ngờ một ngày nó lại hiện ra rõ rệt trong chính một gia đình vốn được coi là nề nếp, êm ấm.
Ông Minh – người đàn ông ngoài bảy mươi, từng là cán bộ về hưu, sống giản dị ở một làng quê ven thành phố. Sau khi vợ mất, ông sống cùng con trai út, còn hai con trai lớn đã lập nghiệp ở thành phố, mỗi người có vợ con và nhà cửa riêng. Dù tuổi cao, ông Minh vẫn minh mẫn, suy nghĩ thấu đáo, nhưng dạo gần đây sức khỏe yếu dần. Căn bệnh tim tái phát khiến ông biết rằng mình chẳng còn nhiều thời gian.
Ông không lo cho bản thân, mà lo nhất chính là ba cô con dâu. Con trai ông tuy đều lành tính, nhưng từ ngày lập gia đình, mỗi nhà lại chịu ảnh hưởng tính nết của vợ. Ông sợ rằng, một khi ông mất đi, khối tài sản ít ỏi tích góp cả đời sẽ trở thành mầm mống tranh chấp. Đêm nào ông cũng trăn trở: liệu ba cô con dâu có thực sự đặt tình nghĩa lên trên đồng tiền?
Một buổi chiều, khi cả ba con trai và ba con dâu đều về nhà giỗ bà, ông Minh chậm rãi bước vào gian nhà khách. Ông mang theo một cái túi vải cũ, bên trong có ba cuốn sổ tiết kiệm, mỗi cuốn đều ghi số tiền không nhỏ – khoảng vài trăm triệu đồng. Không khí trong nhà thoáng chốc chùng xuống khi ông đặt ba cuốn sổ lên bàn gỗ bóng loáng.
“Các con,” ông bắt đầu, giọng chậm rãi nhưng chắc nịch, “bố không còn khỏe mạnh. Đây là số tiền dành dụm cả đời bố, không nhiều, nhưng cũng chẳng ít. Bố muốn gửi gắm cho ba con dâu – người sẽ giữ lửa trong mỗi gia đình.”
Mọi ánh mắt đổ dồn về phía ba người phụ nữ. Người con dâu cả – chị Thoa, vốn nổi tiếng khôn khéo, đôi mắt sáng rực lên, cố giấu đi sự phấn khích. Người con dâu hai – chị Lan, tính tình thẳng thắn nhưng hay so đo, môi mím lại, như đang tính toán. Còn cô con dâu út – Hạnh, nhỏ nhẹ, ít nói, chỉ cúi đầu, tay siết chặt vạt áo.
Ông Minh tiếp lời:
“Bố chỉ có một mong muốn: các con hãy dùng số tiền này sao cho đúng, cho xứng đáng. Bố không nói phải làm gì, cũng không ràng buộc điều kiện. Một thời gian nữa, bố sẽ hỏi lại. Khi ấy, bố sẽ biết được lòng dạ từng người.”
Trong căn phòng im ắng, tiếng tích tắc của chiếc đồng hồ treo tường vang lên rõ ràng, như nhấn mạnh sự nghiêm trọng của khoảnh khắc. Ba cuốn sổ tiết kiệm – ba số phận, ba cách lựa chọn. Nhưng cũng chính từ đây, thử thách lớn nhất của ba nàng dâu bắt đầu.
Đêm đó, cả nhà ai nấy đều trằn trọc. Người nghĩ cách “đầu tư” để sinh lời, người lại nghĩ đến việc sắm sửa, người khác thì chỉ lặng lẽ ôm cuốn sổ trong tay, lòng ngổn ngang không nói thành lời.
Không ai ngờ, chỉ ít tháng sau, chính quyết định của cô con dâu út Hạnh đã khiến cả nhà phải lặng người…
Ngay từ sáng hôm sau, tin tức ông Minh giao cho ba con dâu mỗi người một cuốn sổ tiết kiệm đã lan khắp xóm. Người khen ông minh mẫn, biết thử lòng, người thì xì xào: “Thế nào rồi cũng lộ rõ mặt thật thôi.”
Chị Thoa – con dâu cả, vốn nổi tiếng khéo miệng, đối nhân xử thế giỏi. Nhận được cuốn sổ, chị giả vờ rụt rè:
“Ba à, con sợ giữ tiền lớn thế này không khéo lại làm mất. Hay để con gửi ngân hàng tên ba nhé?”
Nhưng thực ra, chỉ vài hôm sau, chị đã lặng lẽ rút tiền ra, hùn vốn mở thêm một cửa hàng mỹ phẩm online cùng bạn. Trong đầu chị lúc ấy đầy toan tính: “Mình đầu tư, tiền sẽ sinh lời. Mai kia có bị hỏi, chỉ cần khéo léo trình bày là xong. Cả nhà còn phải phục tài mình nữa là.”
Thế nhưng, kinh doanh đâu phải chuyện dễ dàng. Chưa đầy ba tháng, cửa hàng của chị rơi vào cảnh hàng tồn, khách trả lại, vốn liếng cạn dần. Thay vì thú nhận, chị cố giấu, vay thêm nóng ngoài để che lấp thua lỗ. Mỗi lần về thăm ông Minh, chị vẫn tươi cười, mua chút quà nhỏ làm màu, giấu đi ánh mắt bồn chồn.
Khác với chị cả, chị Lan – con dâu thứ hai, lại chọn cách dùng tiền cho bản thân và gia đình. Ngay sau khi nhận sổ, chị bàn với chồng:
“Anh à, nhà mình bao năm nay ở chật chội quá. Tiền này ba cho, coi như lộc. Mình sửa sang nhà cửa cho đàng hoàng, con cái có chỗ học hành tử tế.”
Không chần chừ, chị rút hết số tiền trong sổ để mua nội thất mới: tủ lạnh đời mới, tivi màn hình cong, bộ sofa da bóng loáng. Căn nhà phố nhỏ của vợ chồng chị bỗng trở nên tiện nghi hơn hẳn. Khách khứa đến chơi, ai cũng trầm trồ, chị hãnh diện vô cùng.
Nhưng cũng chính từ đó, những cuộc cãi vã trong gia đình bắt đầu. Chồng chị – anh Hùng, nhiều lần nhắc:
“Tiền đó ba cho để giữ, đâu phải để em tiêu sạch? Lỡ mai ba hỏi thì sao?”
Chị Lan đáp tỉnh queo:
“Ba già rồi, làm sao nhớ hết. Với lại, nhà cửa khang trang thì ba cũng mừng chứ. Anh lo xa quá!”
Song, trong lòng chị vẫn thấp thỏm. Mỗi lần về quê, nhìn ánh mắt sâu thẳm của bố chồng, chị lại thấy chột dạ.
Trái ngược với hai chị, Hạnh – cô con dâu út – hoàn toàn im lặng. Cô không bàn với chồng, cũng không khoe khoang. Người ngoài nhìn vào tưởng cô dại, có của mà không biết tận dụng.
Trong nhà, chị cả và chị hai đôi khi xì xào sau lưng:
“Nó giả vờ ngoan hiền thôi. Chứ tiền to thế, ai mà chẳng động lòng.”
Nhưng thực ra, Hạnh vẫn cất cuốn sổ trong ngăn kéo, ngày ngày nhìn cha chồng lặng lẽ chống gậy ra vườn, lòng cô càng trăn trở.
Ba tháng trôi qua, ông Minh yếu dần, bệnh tim nhiều lần tái phát. Mỗi lần nhập viện, ba nàng dâu đều đến thăm, nhưng thái độ khác nhau rõ rệt. Chị Thoa mua giỏ hoa quả, miệng không ngớt lời động viên. Chị Lan thì đưa con nhỏ đến, vừa chăm cha chồng vừa khéo khoe điện thoại mới. Riêng Hạnh, chỉ lặng lẽ ngồi bóp tay, chép miệng:
“Ba ráng ăn thêm cháo, tụi con còn cần ba nhiều lắm.”
Càng nhìn, ông Minh càng nhận ra sự khác biệt. Ông im lặng, chờ đến ngày thích hợp sẽ hỏi ba con dâu.
Trong lòng ông, thử thách này không chỉ để chọn mặt gửi vàng, mà còn là cách để dạy con cháu bài học lớn nhất: đồng tiền có thể nuôi sống con người, nhưng cũng có thể giết chết tình thân.
Và rồi, ngày ông mở lời kiểm chứng đã đến, kéo theo những giây phút khiến cả gia đình chết lặng…
Ngày ông Minh tập hợp cả gia đình lại, không khí trong gian nhà cũ nặng trĩu. Ông ngồi trên chiếc ghế gỗ quen thuộc, ánh mắt yếu nhưng vẫn sáng, nhìn lần lượt từng người con dâu. Trước mặt ông, ba cuốn sổ tiết kiệm đã đặt sẵn.
“Các con,” ông cất giọng khàn nhưng rõ, “đã đến lúc bố hỏi lại. Hãy cho bố biết, từng người đã dùng số tiền trong cuốn sổ ấy ra sao.”
Người được hỏi đầu tiên là chị Thoa – con dâu cả. Chị ngập ngừng, rồi cố lấy giọng tự tin:
“Dạ thưa ba, con… con đem tiền đi đầu tư mở cửa hàng mỹ phẩm, mong sau này sinh lời, phụ thêm kinh tế gia đình.”
Ông Minh nhíu mày:
“Vậy giờ thế nào?”
Chị Thoa lí nhí:
“Dạ… chưa kịp có lợi nhuận. Nhưng con tin sau này sẽ ổn.”
Mọi người im lặng. Chỉ có anh cả – chồng chị, mặt đỏ bừng, như muốn nói điều gì rồi lại thôi.
Đến lượt chị Lan – con dâu hai. Khác với chị cả, chị nói thẳng:
“Con dùng tiền để sửa sang nhà cửa, mua sắm đồ đạc. Nhà khang trang thì cũng là giữ thể diện cho gia đình mình, phải không ba?”
Ông Minh nhìn sâu vào mắt chị:
“Nhưng đó có phải là điều bố mong các con làm không?”
Chị Lan im bặt, bàn tay đan vào nhau, mồ hôi lấm tấm.
Cuối cùng, ông quay sang Hạnh – cô con dâu út, người nãy giờ vẫn lặng thinh. Ông hỏi nhẹ:
“Còn con?”
Hạnh chậm rãi đứng dậy, đặt cuốn sổ tiết kiệm lên bàn. Trái với suy nghĩ của mọi người, cuốn sổ ấy không hề rút ra một đồng nào.
“Thưa ba, con không dám động đến tiền. Con nghĩ, tiền này ba dành dụm cả đời, đâu phải để con tiêu xài. Nhưng con không để nó nằm im. Con mang cuốn sổ đến bệnh viện tỉnh, nhờ bác sĩ trưởng khoa giữ làm chứng, rồi trích lãi suất hàng tháng đóng viện phí cho mấy bệnh nhân nghèo không có tiền mổ tim.”
Cả nhà trố mắt. Chị Thoa nắm chặt tay áo, chị Lan há hốc miệng.
Hạnh tiếp tục, giọng run run nhưng kiên quyết:
“Ba ạ, con thấy mỗi lần ba nhập viện, có nhiều người nghèo khổ, ngồi ngoài hành lang chờ chết vì không đủ tiền. Con nghĩ, nếu con thay mặt gia đình giúp họ, đó mới là cách xứng đáng với tâm đức của ba. Còn tiền gốc, con vẫn giữ nguyên đây, chưa hề rút.”
Nói rồi, cô đưa ra giấy xác nhận từ bệnh viện – con dấu đỏ chói. Tất cả đều chết lặng.
Ông Minh run run cầm lấy tờ giấy. Nước mắt ông rơi xuống, giọng nghẹn lại:
“Hạnh à… con làm điều mà bố chưa từng dám nghĩ. Tiền này vốn chỉ là phép thử. Bố muốn biết lòng dạ các con. Nhưng con đã dạy bố thêm một điều: tiền chỉ thực sự có giá trị khi nó cứu được mạng người.”
Ông quay sang hai con dâu lớn:
“Các con à, tiền bạc có thể sinh lời, có thể làm nhà đẹp hơn, nhưng nếu nó lấy đi sự chân thành, thì có khác gì đống giấy vô tri? Các con nên nhìn Hạnh mà học.”
Chị Thoa cúi gằm mặt, nước mắt lăn dài vì hối hận. Chị Lan cắn môi, không nói nên lời.
Ít lâu sau, ông Minh mất. Nhưng trước khi nhắm mắt, ông nắm tay Hạnh thật chặt, trao cho cô quyền quản lý số tiền còn lại, dặn dò:
“Hãy tiếp tục dùng nó để làm điều con cho là đúng. Đó sẽ là cách con giữ lửa cho cả gia đình.”
Ngày đưa tang, cả xóm xôn xao kể lại câu chuyện thử lòng. Người khen ngợi sự nhân hậu của Hạnh, người rơi nước mắt khi nhớ lời ông Minh.
Về phần chị Thoa và chị Lan, họ dần thay đổi, sống biết nghĩ cho người khác hơn. Thỉnh thoảng, họ cùng góp thêm tiền với Hạnh để ủng hộ bệnh nhân nghèo.
Còn Hạnh, mỗi khi đứng trước cổng bệnh viện nhìn những đứa trẻ mổ tim được cứu sống, lòng cô lại vang vọng lời ba chồng: “Tiền chỉ có ý nghĩa khi nó mang lại sự sống và tình thương.”
Câu chuyện khép lại, để lại trong lòng mọi người một sự thấm thía: trong gia đình, thử thách lớn nhất không phải là khó khăn vật chất, mà là bài kiểm tra của lòng người.
