Ngày con trai tôi lấy vợ, cả họ nội ngoại đều có mặt đông đủ. Tôi vốn không giàu có gì hơn ai, chỉ làm ăn buôn bán nhỏ, tích cóp từng đồng nuôi con ăn học. Nhưng ngày cưới là chuyện cả đời của con, cũng là thể diện hai bên gia đình. Nghĩ vậy nên khi bàn chuyện lại mặt, tôi không tiếc tay, biếu thông gia 20 chai rượu quý – thứ rượu tôi cất công nhờ người quen mang từ vùng cao về, để dành nhiều năm không nỡ mở.
Tôi coi đó là tấm lòng, là sự trân trọng thông gia dành cho nhau. Họ nhận rượu, cười nói vui vẻ, chúc tụng đủ điều. Tôi cũng thấy nhẹ nhõm, nghĩ bụng: “Hai bên biết điều, vậy là tốt rồi.”
Một năm trôi qua, con trai tôi đã có cháu nhỏ. Cuộc sống bận rộn khiến chuyện thông gia qua lại thưa dần. Đúng ngày giỗ đầu bên nhà tôi, họ bất ngờ mang lễ sang. Không phải mâm cao cỗ đầy, cũng chẳng phải phong bì. Trước sân nhà tôi là 9 bao gạo trắng, xếp ngay ngắn.
Tôi đứng sững.
Cả họ xung quanh bắt đầu xì xào. Người thì nhíu mày, người thì thở dài thay tôi. Có tiếng nói không giữ được nhỏ nhẹ:
– Biếu rượu quý mà trả lễ bằng gạo thế này thì…
Tai tôi nóng ran. Trong lòng vừa tủi vừa giận. Tôi nghĩ đến 20 chai rượu, nghĩ đến công sức, đến cái tình mình đã gửi gắm. “Họ coi thường nhà mình đến thế sao?” – câu hỏi cứ xoáy vào đầu tôi.
Thông gia chỉ cười hiền, nói một câu ngắn gọn:
– Đây là chút lòng thành, mong anh chị nhận cho.
Tôi không đáp. Chỉ gật đầu cho qua chuyện, trong lòng nặng trĩu. Đến khi khách khứa về bớt, tôi mới bảo con trai:
– Khiêng mấy bao gạo vào bếp đi.
Tay tôi đặt lên miệng bao gạo đầu tiên để mở ra. Nhưng vừa chạm vào, tôi khựng lại. Bao gạo… nặng bất thường. Không phải cái nặng của gạo thường ngày tôi vẫn khuân.
Tôi rạch miệng bao. Lớp gạo trắng tràn ra, nhưng bên dưới, thứ lấp ló khiến tay tôi run lên, tim đập thình thịch. Tôi thò tay xuống sâu hơn.
Rồi tôi chết lặng.
Thứ nằm bên trong khiến tôi hiểu rằng, mình đã nghĩ sai – và sai đến mức cả đời không quên được.
Tôi ngồi thụp xuống nền bếp. Bên dưới lớp gạo dày là một bọc nilon bọc kín, buộc chặt nhiều lớp. Tôi run run mở ra. Bên trong là… tiền. Toàn bộ là tiền mới, xếp ngay ngắn, phẳng phiu.
Tôi vội mở bao thứ hai. Rồi bao thứ ba. Bao nào cũng vậy. Mỗi bao gạo đều có một bọc tiền được chôn sâu ở đáy, trên phủ kín gạo trắng để không ai nghi ngờ.
Tôi gọi con trai vào. Nó nhìn thấy, mặt tái đi, lắp bắp:
– Mẹ… cái này…
Tôi bảo nó đếm. Đếm xong, hai mẹ con nhìn nhau không nói được lời nào. Số tiền trong 9 bao gạo lớn hơn rất nhiều so với giá trị 20 chai rượu tôi từng biếu. Không chỉ hơn – mà hơn gấp nhiều lần.
Chưa hết. Trong bao gạo cuối cùng, ngoài tiền còn có một tập giấy tờ được bọc cẩn thận. Tôi mở ra, tim như ngừng đập. Đó là giấy sang nhượng một mảnh đất nhỏ, đứng tên con trai tôi.
Tôi bàng hoàng đến mức phải vịn vào tủ bếp mới đứng vững.
Chiều hôm đó, thông gia quay lại. Tôi vừa thấy họ, nước mắt đã trào ra. Bao nhiêu tủi thân, bao nhiêu giận dữ lúc sáng biến thành xấu hổ.
Tôi nghẹn ngào hỏi:
– Sao anh chị lại làm thế này? Có gì thì nói thẳng, cần gì phải…
Thông gia nhìn tôi, giọng chậm rãi:
– Năm ngoái, anh chị biếu rượu quý. Chúng tôi biết giá trị không nằm ở chai rượu, mà ở tấm lòng. Nhưng lúc đó nhà tôi đang kẹt vốn làm ăn, không tiện nói ra. Nhận rượu mà thấy nợ cái tình lớn lắm.
Họ kể, suốt một năm qua, hai ông bà bán dần số rượu ấy cho người sành rượu, cộng thêm tiền tích cóp, tiền làm ăn được. Gạo là thứ họ trồng, sạch sẽ, chắc chắn, để che đi số tiền và cũng là cách họ trả nghĩa một cách kín đáo, không phô trương.
– Chúng tôi sợ mang tiền sang thì anh chị ngại không nhận – họ nói – nên mới nghĩ ra cách này.
Tôi bật khóc. Không phải vì tiền, mà vì cái tình tôi suýt nữa đã hiểu lầm.
Tối hôm đó, tôi gần như không ngủ. Hình ảnh 9 bao gạo cứ hiện lên trong đầu. Tôi nhớ lại ánh mắt thông gia lúc đặt lễ, bình thản đến lạ. Hóa ra, trong khi tôi còn bận nghĩ đến hơn thua, họ đã nghĩ đến đường dài cho con cái.
Sáng hôm sau, tôi bàn với con trai. Số tiền ấy, tôi không dám giữ hết. Tôi cùng con mang một phần sang lại nhà thông gia. Nhưng họ nhất quyết không nhận.
– Đây là cho các con – họ nói – không phải cho anh chị.
Tôi hiểu ra. 20 chai rượu năm trước, với tôi là cố gắng lớn. Nhưng với họ, đó là sự trân trọng. Và họ trả lại bằng cách âm thầm, không để ai phải mất mặt.
Tôi cũng hiểu thêm một điều: thể diện không nằm ở giá trị món quà, mà ở cách người ta đối xử với nhau sau đó.
Từ hôm ấy, hai bên gia đình càng gắn bó. Tôi không còn tự ti, cũng không còn so đo. Mỗi lần nhìn đống gạo còn lại trong kho, tôi lại nhớ đến cảm giác tay run lên ngày hôm đó – cảm giác vừa xấu hổ, vừa biết ơn.
Giờ đây, mỗi khi có ai kể chuyện thông gia, chuyện trả lễ, tôi chỉ cười. Tôi đã từng nghĩ mình bị coi thường. Nhưng hóa ra, tôi lại được tôn trọng theo cách sâu sắc nhất.
Có những bài học trong đời không đến bằng lời nói, mà đến từ một bao gạo nặng hơn bình thường – và một tấm lòng nặng hơn rất nhiều.
