“Có khi nào một tấm bia mộ lại quan trọng hơn bữa cơm của đứa trẻ đang lớn từng ngày? Có khi nào lòng hiếu thảo lại trở thành gánh nặng oằn vai cả một gia đình chưa kịp đứng vững?”
Tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ đứng giữa một lựa chọn cay đắng đến thế…
Khi tôi và chồng cưới nhau, tài sản lớn nhất là một căn nhà trả góp nằm ven ngoại thành Hà Nội, nơi giá nhà còn dễ thở hơn so với trung tâm. Cưới xong, dọn về ở được vài tháng thì tôi sinh con đầu lòng. Đồng lương giáo viên mầm non của tôi cộng với thu nhập từ công việc kỹ thuật viên máy tính của chồng chỉ vừa đủ chi tiêu, trả góp ngân hàng hàng tháng, và lo sữa bỉm cho con. Nhiều lúc tháng hết, tủ lạnh cũng trống không.
Vậy mà chiều hôm ấy, tôi như chết sững khi nghe cuộc gọi từ bác cả dưới quê – anh trai bố chồng.
“Các cháu chuẩn bị giúp bác 200 triệu để góp cùng họ xây mộ tổ. Đây là trách nhiệm của cả dòng họ, đừng để bố cháu ở dưới ấy phải xấ::u h::ổ vì con cháu không biết đạo lý.”
Tôi cười gượng, vâng dạ rồi cúp máy. Tay tôi run run. Hai trăm triệu? Với người thành phố, có thể là một tháng lương – nhưng với vợ chồng tôi, đó là cả năm trời chắt bóp.
Tối hôm đó, sau khi dỗ con ngủ, tôi lục lại tất cả số tiền tiết kiệm, gom cả tiền mừng tuổi của con, cộng với số còn lại trong tài khoản – tổng cộng được đúng 20 triệu. Tôi đưa cho chồng:
“Em biết là tiền đó quan trọng. Nhưng nhà mình không còn hơn, nên anh gửi tạm về cho các bác gọi là có lòng thành.”
Tôi ngỡ chồng sẽ hiểu. Nhưng không.
Anh ném cái phong bì xuống bàn, giọng đầy phẫn nộ:
“Em tưởng như thế là xong à? Người ta công đức tiền tỷ. Mình có mỗi 200 triệu mà không lo được. Em định để bố anh mang tiếng nghèo kiết xác dưới mồ chắc?”
Tôi nghẹn họng. Cổ họng đắng ngắt.
“Thế anh định lấy đâu ra? Vay nóng à? Con mình còn phải ăn, còn tiền nhà mỗi tháng 7 triệu, còn điện nước, còn học phí… Anh nghĩ chưa?”
Chồng tôi không trả lời. Anh đứng bật dậy, đùng đùng bỏ ra khỏi nhà.
Sáng hôm sau, tôi dắt con về ngoại. Mẹ tôi thở dài, mắt buồn rười rượi. “Lấy chồng mà không được bảo vệ, thì về đây nghỉ một thời gian đi con. Chuyện xây mộ to mộ nhỏ, có lòng là được, chứ đừng dồn nhau vào đường cùng.”
Tôi gật đầu, mắt cay xè. Cảm thấy như bị đẩy ra rìa ngay trong chính gia đình mình.
Ba ngày sau, khi đang nấu cơm ở nhà mẹ thì tôi nhận được điện thoại từ một người em họ bên chồng.
“Chị ơi… anh Hoàng vừa về quê sáng nay, mang theo 200 triệu vay nóng. Mà… giờ em báo tin này chị đừng hoảng quá… có chuyện dưới quê rồi…”
Tim tôi như ngừng đập.
Vài tiếng sau, tôi đã có mặt ở quê. Trời âm u, gió nồm thổi ràn rạt trên những thửa ruộng sát nghĩa trang. Ở trước sân nhà bác cả, đông người đứng bàn tán xôn xao. Vừa thấy tôi, chồng tôi – Hoàng – mắt đỏ hoe, mồ hôi rịn đầy trán – chạy ra:
“Em về rồi hả? Anh xin lỗi… nhưng… chuyện vượt ngoài tầm tay rồi.”
Tôi nhìn theo tay anh chỉ. Phía cuối vườn, là một khối đá lớn đổ nghiêng, nứt vỡ, nằm cạnh một cái hố đào dang dở. Một bác trong họ rít lên:
“Đá này là loại cẩm thạch đỏ nhập từ nước ngoài, mấy trăm triệu đấy! Thợ vừa dựng lên thì lật, suýt đè chết người. Giờ thì vỡ tan, tiền đổ xuống sông xuống biển rồi!”
Mọi người bắt đầu đổ lỗi. Người thì nói do thợ làm ẩu, người khác nói tại “động long mạch”, rồi có người lại nghi ngờ “mấy đứa con cháu không có tâm, góp tiền không đủ, làm ông bà nổi giận mới ra nông nỗi”.
Tôi đứng chết lặng. Chồng tôi ngồi gục xuống bậc thềm, ôm đầu.
Tôi biết anh đã đặt lòng hiếu thảo của mình lên bàn cân – và đánh đổi bằng cả sự sống còn của gia đình.
Tối đó, khi ngồi trong căn phòng nhỏ mà gia đình bác cả dành cho nghỉ tạm, tôi mới hỏi:
“Tiền vay ở đâu vậy anh?”
Chồng tôi lặng thinh. Tôi biết, chỉ có thể là vay nóng, và chắc chắn lãi suất cắt cổ.
Tôi bỗng nghe tiếng con ho khan, hơi thở khò khè. Tôi sờ trán – nóng hổi. Không có thuốc, không có bác sĩ, tôi cuống cuồng cả lên. Mẹ chồng tôi thì bận dưới bếp lo cỗ cúng, còn chồng tôi vẫn ngồi thất thần ngoài sân.
Tôi cõng con chạy ra đầu làng tìm hiệu thuốc, nước mắt lã chã rơi…
Khi quay về, tôi chợt hiểu:
Có những món nợ không thể trả bằng tiền. Mà là bằng những tháng ngày nợ nần chồng chất, bằng tuổi thơ của con cái, bằng những đêm mất ngủ của người mẹ.
Và đôi khi, lòng hiếu thảo – nếu đặt không đúng chỗ – cũng có thể làm tổn thương cả người sống lẫn người đã khuất.
Trời miền quê về đêm lặng ngắt như tờ. Tôi ngồi co ro bên cạnh con, tai áp nhẹ vào ngực thằng bé nghe tiếng thở khò khè mà lòng quặn thắt. Chỉ cần một cơn sốt cao hơn, một đợt ho kéo dài hơn… tôi cũng không biết phải xoay xở ra sao trong cảnh quê xa, tiền không, thuốc không, bác sĩ không.
Chồng tôi về muộn đêm đó, mắt đỏ ngầu, bước đi loạng choạng. Anh đặt cái cặp nặng trịch xuống bàn, mở ra – toàn là giấy vay nợ.
“Lãi suất 12 nghìn mỗi triệu mỗi ngày… Mỗi tháng hơn 70 triệu tiền lãi. Anh chỉ ký vay 200, họ cắt luôn 40 triệu tiền phí. Mình nhận được 160…”
Tôi sững sờ.
“Tức là… anh mang cả nhà mình vào tròng?”
Chồng tôi im lặng, rồi gào lên như thú bị dồn vào góc:
“Anh không thể để bố mẹ mang tiếng! Cả dòng họ nhìn vào! Mình là con trưởng, không đóng góp, thì người ta khinh!”
Tôi nghẹn họng. Những lời đó – tôi hiểu – nhưng không thể nào chấp nhận.
“Anh không cần biết hôm nay con sốt bao nhiêu độ, em cõng nó đi 3 cây số tìm thuốc, lòng em chỉ cầu trời đừng có chuyện gì… Vậy mà anh ở đây lo cho… một cái mộ hơn là sự sống!”
Chồng tôi không nói gì nữa. Anh quay mặt đi, như trốn tránh. Tôi ôm con vào lòng, tim đau như bị ai cắt từng lát.
Ngày hôm sau, chúng tôi rời quê trong không khí nặng nề. Lễ dựng mộ bị hoãn, họ hàng bàn ra tán vào đủ điều. Có người bênh, có người chỉ trích. Người ta nói “xây mộ tổ không phải việc một nhà”, nhưng rồi ai cũng quay đi khi nhắc đến… tiền.
Về đến nhà, chưa kịp ngồi thở, điện thoại chồng tôi đã reo. Đầu dây bên kia là tiếng đàn ông khàn đặc:
“Anh Hoàng đấy à? Em báo luôn – mai là tới hạn góp lãi đầu tiên. 72 triệu. Trễ là bọn em qua gặp tận nhà.”
72 triệu.
Chồng tôi ôm đầu, ngồi thụp xuống sàn. Tôi biết – tiền đó không thể kiếm trong một ngày. Cả nhà tôi, có bán đi cũng không nổi cái lãi tháng đầu. Đó là lúc tôi hiểu – cơn ác mộng mới chỉ bắt đầu.
Hai tuần sau, tôi phải xin nghỉ dạy một thời gian để ở nhà trông con ốm. Chồng tôi lang thang khắp nơi xin việc thêm – ship hàng, chạy Grab, tối về còn nhận sửa máy tính dạo. Nhưng mấy cái đó không thể gồng nổi tiền lãi đang như quả bom đếm ngược.
Một chiều mưa tầm tã, ba gã đàn ông xăm trổ lù lù xuất hiện trước cửa. Họ đập mạnh vào cổng sắt, gọi tên chồng tôi. Tôi bế con nép sau rèm nhìn ra, lòng run lẩy bẩy.
Họ không vào nhà, nhưng đứng đó gào tên chồng, văng tục, chửi bới “đồ lật lọng”, “ăn quỵt”…
Cả xóm xôn xao. Người già đi ngang cúi mặt, trẻ con thì tụ lại thì thầm “nhà đó vỡ nợ rồi”.
Tối đó, tôi nói với chồng:
“Nếu anh còn nghĩ cho mẹ con em, thì bán nhà đi. Trả nợ. Còn lại gì thì ở nhà thuê. Chứ sống thế này không được nữa.”
Chồng tôi chết lặng. Anh nhìn ngôi nhà – nơi chúng tôi từng mơ là tổ ấm – ánh mắt hoang hoải.
“Bán nhà là mất tất cả…” – anh thì thào.
“Không. Mất tất cả là khi anh để mẹ con em sống thế này.” – tôi đáp.
Ba tháng sau, chúng tôi dọn đến một căn trọ nhỏ ở Thanh Trì. Căn nhà được bán gấp với giá thấp hơn thị trường, chỉ đủ trả nợ gốc và một phần lãi. Còn lại, tôi vay thêm từ một đồng nghiệp cũ – người từng mắc nợ, và hiểu tôi hơn cả những gì tôi nói ra.
Chồng tôi bắt đầu thay đổi. Anh nhận ra – sự sĩ diện và thứ gọi là “trách nhiệm với dòng họ” đã đưa gia đình anh đến bên bờ vực. Anh đi làm thâu đêm, xin lỗi tôi mỗi tối, chơi với con nhiều hơn mỗi khi có thể.
Tôi cũng quay lại với nghề giáo, ban đầu chỉ là lớp dạy tại nhà, sau thì nhận thêm học sinh online. Tôi còn tranh thủ học thêm một khóa kỹ năng tài chính cá nhân – thứ mà ngày xưa tôi nghĩ… “không cần thiết”.
Một năm sau ngày bán nhà, chúng tôi dần thoát nợ. Sống trong căn trọ bé xíu nhưng đầy tiếng cười, tôi mới nhận ra: đôi khi phải mất tất cả mới biết mình còn gì để giữ lại.
Tết năm đó, bác cả từ quê gọi lên. Giọng ông dịu hơn hẳn:
“Bác xin lỗi vì đã gây áp lực. Sau vụ bia đá đổ, họ hàng cũng ngộ ra… không phải cứ đổ tiền vào là làm ông bà vui. Lòng thành là đủ. Giờ họ sửa lại đơn giản thôi. Có gửi được gì thì gửi, không thì thôi.”
Tôi cười nhẹ:
“Chúng cháu không còn nhiều. Nhưng nếu bác cho phép… cháu xin viết một bài khắc nhỏ sau mộ cụ, ghi rằng: “Con cháu kính nhớ, và sống sao cho ông bà được tự hào.””
Bác trầm ngâm một lúc, rồi khẽ nói:
“Vậy là đủ rồi.”
“Một người cha không cần xây mộ bạc tỷ để chứng minh hiếu thảo. Chỉ cần anh ấy không đánh mất tương lai của con mình – là ông bà đã mỉm cười nơi suối vàng.”
Tôi viết câu ấy vào sổ tay. Đó là bài học lớn nhất mà tôi học được sau một năm mất – rồi lại tìm thấy – tất cả.
