Sáng hôm đó, ông Hùng đứng trước quầy giao dịch của ngân hàng, cẩn trọng rút ra túi niêm phong đựng hơn sáu tỷ đồng – tiền đền bù giải tỏa đất mà cả đời ông chưa từng mơ tới. Ông ký giấy gửi tiết kiệm, lòng nhẹ nhõm. Thế nhưng, chỉ vài giờ sau, khi quay lại in sao kê, nhân viên ngân hàng nhìn ông bằng ánh mắt hoang mang:
— “Tài khoản của bác… số dư hiện tại là 0 đồng ạ.”
Ông Hùng, 61 tuổi, sống ở một vùng ven Hà Nội – một người nông dân thuần phác cả đời chỉ quen ruộng đồng và chợ quê. Gần đây, dự án đường vành đai 4 đi qua xã, nhà ông nằm đúng trong diện giải tỏa. Sau nhiều tháng chờ đợi, đền bù cuối cùng cũng được chi trả: 6 tỷ 220 triệu đồng – một con số lớn đến nỗi ông phải nhẩm mấy lần mới dám tin là thật.
Tiền được chuyển vào tài khoản ngân hàng mà chính quyền giúp ông lập. Mấy người cháu nội về chơi, giục ông rút tiền gửi tiết kiệm cho chắc. “Gửi một sổ đứng tên ông, một sổ cho bà, lãi cao, an toàn”, chúng nói.
Sáng ngày 15 tháng 6, ông đạp xe ra chi nhánh ngân hàng gần huyện. Cầm theo chứng minh thư, giấy tờ đất, và tờ sao kê chính quyền cung cấp, ông cẩn thận ngồi xếp hàng. Nhân viên giao dịch niềm nở tiếp đón. Sau một hồi, ông quyết định gửi 6 tỷ vào sổ tiết kiệm 12 tháng, lĩnh lãi cuối kỳ. Cô nhân viên bảo: “Chúng cháu đã tạo tài khoản Internet Banking cho bác rồi, bác có thể kiểm tra trên điện thoại.”
Ông Hùng gật đầu, không hiểu lắm nhưng cũng không hỏi lại. Cô gái trẻ giúp ông tải app ngân hàng, đăng nhập bằng số điện thoại – tất cả trông có vẻ rất hiện đại. Ông nhớ mình có hỏi lại:
— “Cái này có cần mật khẩu gì không cháu?”
— “Dạ có, nhưng bác cứ để mặc định đi ạ, không sao đâu. Có gì gọi cháu.”
Ra khỏi ngân hàng lúc gần trưa, ông ghé quán phở đầu ngõ ăn bát phở bò tái gầu. Trong lòng nhẹ tênh. Lần đầu tiên ông thấy mình “giàu có”. Mấy ông bạn già gọi điện hỏi han. Ông chỉ cười: “Có tí tiền già rồi sống đỡ khổ, chứ có gì đâu mà khoe.”
Nhưng cuộc sống không bao giờ đơn giản như vậy.
Chiều hôm đó, khi ông đang cầm điện thoại xem lại app ngân hàng – muốn khoe với cậu con trai ở Đồng Nai – thì bất ngờ thấy thông báo: “Tài khoản đã bị đăng xuất vì đăng nhập ở thiết bị khác.”
Ông nhíu mày, gọi lại vào hotline ngân hàng. Sau 10 phút máy bận, cuối cùng cũng gặp được nhân viên.
— “Tôi vừa gửi tiết kiệm sáng nay, sao bây giờ tài khoản trống trơn rồi?”
— “Dạ… bác đọc giúp cháu số tài khoản với ạ.”
Một hồi im lặng.
— “Tài khoản bác đang có số dư là 0 đồng. Gần đây có một loạt giao dịch chuyển tiền ra ngoài, mỗi giao dịch vài trăm triệu đồng.”
Ông Hùng gần như đứng không vững. Tay ông run bắn. Tim ông đập thình thịch. “Không thể nào!” – ông gần như hét lên.
— “Tôi vừa gửi, ngay sáng nay mà. Tôi không chuyển gì hết. Tôi có biết dùng cái gì đâu!”
Người ở đầu dây ngập ngừng:
— “Dạ… có thể tài khoản bác bị lộ thông tin đăng nhập và OTP.”

OTP? Ông không hiểu. Nhưng có một điều ông rất rõ: số tiền ấy không còn nữa.
Ông cuống cuồng quay lại chi nhánh ngân hàng. Nhân viên tiếp nhận hồ sơ, gọi bộ phận kỹ thuật. Trong khi họ tìm hiểu, ông ngồi chờ ở ghế, nhìn bảng điện tử nhảy số 354, 355… đầu óc ông trống rỗng.
Đến 5 giờ chiều, một anh quản lý chi nhánh tiếp ông:
— “Thưa bác, qua kiểm tra chúng cháu thấy tài khoản bị truy cập từ một thiết bị lạ, có vẻ là điện thoại Android tại TP.HCM. Hệ thống ghi nhận 12 giao dịch chuyển khoản ra các ví điện tử khác nhau trong vòng 20 phút. Bác có chia sẻ mã OTP hoặc thông tin gì cho ai không ạ?”
Ông Hùng như sét đánh ngang tai. “OTP là cái gì?”
— “Dạ, đó là mã xác thực gửi về điện thoại bác khi có giao dịch. Ai có nó thì có thể chuyển tiền.”
Ông ngẩn người. Chiều đó, ông có nhận được vài cuộc gọi lạ, một người xưng là “nhân viên ngân hàng trung ương” nói cần xác nhận thông tin sổ tiết kiệm. Họ nói giọng nghiêm túc, hỏi ông có gửi 6 tỷ không, có tên đầy đủ không, rồi bảo đọc mã xác thực để “xác minh quyền sở hữu”.
Ông đã đọc – không chỉ một mã.
Khi ông kể lại, người quản lý chỉ lắc đầu.
— “Bác bị lừa rồi ạ. Đây là hình thức lừa đảo giả mạo ngân hàng đang rất phổ biến. Bên cháu sẽ lập biên bản chuyển hồ sơ lên Công an Kinh tế, nhưng… xác suất lấy lại được tiền rất thấp.”
Ông Hùng không nói được lời nào.
Cả một đời gom góp, một mảnh đất bao năm cày xới, giờ chỉ còn lại những con số không trên màn hình và một cơn choáng váng không thể diễn tả.
Cả đêm ông Hùng không ngủ. Mắt ông thâm quầng, tay run rẩy, hết nhìn chằm chằm vào chiếc điện thoại rồi lại rút ra sổ tiết kiệm chỉ mới lập buổi sáng, giờ đã thành vô dụng. Ông cất công bấm số gọi lại ngân hàng, công an, ai ông cũng nài nỉ: “Làm ơn, cứu tôi với… Sáu tỷ đó là cả đời tôi.”
Bà Hòa – vợ ông – chưa kịp hiểu rõ sự tình đã khóc nức nở. Mấy chục năm vợ chồng còng lưng trồng lúa, bán từng tạ thóc, đến giờ phút ngỡ được an nhàn thì… trắng tay.
Sáng hôm sau, cháu trai ông – Nam – từ Đồng Nai bay ra Hà Nội. Nam là kỹ sư CNTT, làm cho một công ty an ninh mạng tư nhân. Nghe chuyện, Nam không trách ông, chỉ lặng lẽ bật laptop, hỏi ông từng chi tiết một:
— “Ông nhận cuộc gọi vào mấy giờ?”
— “Khoảng 2 giờ chiều. Nó nói như thật, xưng tên, số tổng đài, còn đọc đúng số CMND của ông…”
Nam cau mày.
— “Giọng miền Nam hay Bắc?”
— “Nam… nhưng có vẻ pha miền Trung.”
Nam gật đầu, bắt đầu truy vết từ điện thoại ông. Cậu kết nối thiết bị vào máy tính, phân tích lịch sử app ngân hàng và nhật ký hệ thống. Gần như ngay lập tức, Nam phát hiện dấu hiệu thiết bị ông bị cài phần mềm gián điệp – một dạng ứng dụng giả danh hỗ trợ tài khoản ngân hàng nhưng ngầm sao chép tin nhắn OTP và gửi về máy chủ lạ.
— “Nó cài app này từ lúc nào ông không biết đâu. Có thể lúc cô nhân viên ngân hàng giúp ông cài app hôm qua, ông vô tình cho phép tải nhầm cái giả mạo.”
Ông Hùng bàng hoàng: “Thế là nó biết hết, cả mã OTP cũng lấy được?”
Nam gật đầu.
— “Bọn này hoạt động bài bản. Chúng không cần lấy mật khẩu – chỉ cần ông đọc mã OTP là xong. Tiền đi qua nhiều lớp trung gian, ví điện tử, rồi tiền ảo, rồi tài khoản ‘xác chết’… khó mà truy lại được.”
Hai ngày sau, Nam dẫn ông Hùng đến Đội phòng chống tội phạm công nghệ cao – thuộc Công an TP. Một cán bộ tên Phúc tiếp nhận hồ sơ. Anh Phúc là người trẻ, nói chuyện thẳng thắn:
— “Bác là nạn nhân của một băng nhóm lừa đảo xuyên biên giới. Chúng tôi đang điều tra nhiều vụ tương tự. Cách chúng làm: giả mạo nhân viên ngân hàng, gửi app độc hại, lấy quyền truy cập rồi rút tiền qua loạt tài khoản ‘rác’. Có vụ bị mất tới 10 tỷ.”
Ông Hùng nói trong nghẹn ngào:
— “Nhưng sao không ai ngăn được tụi nó? Bao nhiêu người bị rồi?”
Phúc thở dài:
— “Luật còn lỗ hổng. Các ví điện tử cho mở tài khoản chỉ cần CCCD ảnh chụp, không xác minh sinh trắc. Chuyển tiền giữa các app lại không cần ngân hàng xác nhận. Còn các tài khoản ngân hàng kia thì… toàn đứng tên người đã mất, người vô gia cư, người dân tộc vùng sâu vùng xa.”
Nam chen vào:
— “Anh có thể xin toà lệnh truy dấu dòng tiền không?”
— “Được, nhưng cần thời gian. Và kể cả có lần ra được ví, đôi khi số tiền đó đã được ‘rửa’ sạch rồi.”
Dù biết hy vọng mong manh, Nam vẫn không từ bỏ.
Anh tìm đến một cộng đồng an ninh mạng ngầm – nơi tập trung những hacker mũ trắng. Sau nhiều lần dò hỏi, Nam tìm được đầu mối: một tài khoản IP từ TP.HCM chính là nơi phát ra các truy cập lạ vào app ngân hàng ông Hùng. IP này từng được liên kết đến một chiếc điện thoại dùng để lừa hơn 40 người khác – cũng mất từ vài trăm triệu đến hàng tỷ đồng.
Nam lần ngược dữ liệu blockchain – nơi dòng tiền bị chuyển qua một đồng tiền điện tử trung gian. Cuối cùng, anh chặn được 1 giao dịch chưa xác nhận – một khoản 300 triệu chuẩn bị được rút ra từ một sàn tiền điện tử trong nước.
Anh lập tức gửi dữ liệu cho anh Phúc và nhóm điều tra.
Vài ngày sau, anh Phúc báo lại:
— “Chúng tôi đã phong tỏa kịp thời 310 triệu trong ví ảo. Có thể hoàn lại cho bác một phần. Còn số còn lại đã được rút ở Campuchia qua cây ATM ảo.”
Ông Hùng không tin vào tai mình. Dù mất 6 tỷ, chỉ còn lại 310 triệu, nhưng ông vẫn rơi nước mắt. Không phải vì tiếc tiền, mà vì có người đã không bỏ rơi ông.
Nam thì lặng lẽ thở phào.
Cuối tháng 6, Bộ Công an công bố bắt giữ một đường dây tội phạm mạng chuyên giả mạo nhân viên ngân hàng, chiếm đoạt hơn 180 tỷ từ hàng trăm nạn nhân, đa phần là người cao tuổi, người ở vùng nông thôn.
Tên cầm đầu là một gã 28 tuổi, từng du học về công nghệ thông tin, nhưng vì nợ nần, hắn lao vào con đường tối tăm. Các tài khoản ngân hàng, ví điện tử, sim rác đều do hắn tổ chức mua bán tràn lan. “Chỉ cần một người bấm sai, tôi có cả tỷ” – lời khai của hắn làm người đọc lạnh gáy.
Ông Hùng nhìn ảnh tên tội phạm trên TV, ánh mắt đượm buồn. Ông không giận nữa, không nguyền rủa. Thứ ông mong, chỉ là những người sau ông – những cụ già chân chất – không trở thành nạn nhân tiếp theo.
Mất hơn sáu tỷ, nhưng ông Hùng không chỉ mất tiền. Ông mất cả sự tin tưởng, mất ngủ, mất sức khỏe, mất niềm vui tuổi già. Nhưng ông cũng học được một bài học đau đớn nhưng cần thiết: rằng thế giới này không còn như cũ – và cái giá của sự thiếu hiểu biết đôi khi rất đắt.
Nam – cháu ông – thì hiểu ra một điều khác: nếu những người trẻ không đứng ra bảo vệ người thân khỏi những cạm bẫy số hóa, thì cả thế hệ đi trước sẽ chỉ là con mồi.