“Ngày đó, anh tôi đứng trước cổng trường Đại học Bách Khoa, tờ giấy báo trúng tuyển còn chưa kịp nhàu, nước mắt đã rơi. Anh quay lưng đi, không phải vì điểm không đủ, mà vì ở nhà còn ba đứa em gái đói cơm, một người bà già nua và một mái nhà dột nát.”
Gia đình anh Trí sống ở một xã nhỏ thuộc huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh. Mẹ mất sớm khi đứa út mới lên ba, cha thì bỏ đi biệt xứ từ đó không có tin tức. Mọi gánh nặng đổ dồn lên đôi vai gầy guộc của bà nội – cụ Nguyễn Thị Đào – và cậu con trai cả là Trí, lúc đó mới chỉ 17 tuổi.
Trí là học sinh giỏi toàn huyện, học lớp 12 nhưng đã biết làm ruộng, làm thuê, biết đi cày thuê từ 4h sáng rồi lại tất tả về đi học. Người trong làng thương lắm, bảo: “Thằng Trí học giỏi mà hiền, sau này nên ông này bà nọ đó!”
Trí có ba cô em gái: Mai, Lan và Hương – ba cái tên mẹ đặt lúc còn sống, mong tụi nhỏ sau này như hoa mai nở giữa mùa đông. Nhưng hoa có đẹp mấy cũng cần đất màu, mà nhà thì chỉ toàn đất sỏi đá và khốn khó.
Năm đó, Trí đỗ Đại học Bách Khoa Hà Nội với số điểm cao gần tuyệt đối. Thầy cô mừng, trường phổ thông vinh danh, cả làng xôn xao. Nhưng bà nội thì trầm lặng, châm điếu thuốc lào, lặng lẽ quay vào trong buồng.
Buổi tối hôm đó, Trí ngồi bên bà, trên tay là giấy báo trúng tuyển.
“Bà ơi, con lên Hà Nội học nghe bà. Mỗi tuần con chỉ cần 50 nghìn tiền ăn thôi, con sẽ đi làm thêm.”
Bà nội thở dài, đôi mắt mờ đục nhìn vào khoảng không.
“Rứa còn ba đứa em gái? Bà già rồi, ai chăm? Ai cho chúng ăn học? Trí đi rồi, nhà ni lấy ai làm ruộng, lấy ai cáng đáng?”
Trí im lặng. Một bên là giấc mơ, một bên là máu thịt ruột rà.
Tối đó, anh lặng lẽ đốt tờ giấy báo nhập học sau nhà. Ngọn lửa bập bùng hắt lên gương mặt chai sạm vì nắng gió. Mơ ước thành kỹ sư, làm ra tiền xây nhà cho bà, cho em… tan vào tro bụi.
Từ ngày ấy, Trí bỏ học. Anh làm đủ nghề: bốc vác gạo ở chợ huyện, đi phụ hồ, bắt cá đêm ở khe suối, mùa hè thì lên rừng bóc vỏ quế thuê. Ai thuê gì làm nấy.
Có lần, bà con thấy Trí sốt cao mà vẫn lết ra đồng gặt lúa thuê, người xanh xao đến tội. Họ xót xa, hỏi sao không nghỉ. Trí chỉ cười:
“Ba đứa nhỏ còn phải đóng tiền học…”
Bà nội từ đó lúc nào cũng giấu mặt quay đi mỗi khi nhìn thấy tấm lưng gầy của cháu đẫm mồ hôi. Bà biết, cháu bà từ chối đại học không phải vì không muốn, mà vì thương bà, thương em.
Nhờ có anh, ba cô em gái đều được đi học đàng hoàng. Mai đỗ Đại học Ngoại thương, Lan học Y Hà Nội, còn bé Hương đỗ Sư phạm Huế.
Anh không đi học, nhưng mỗi lần các em thi đỗ, anh cười như chính mình thành công.
Ngày Mai đi Hà Nội nhập học, Trí đưa em ra bến xe bằng chiếc xe đạp cà tàng. Trời mưa, áo mưa rách tơi tả. Trí dúi vào tay em 300 nghìn – số tiền anh tích góp 3 tháng – rồi vội quay xe đi không để em kịp khóc.
Lan thì khác, ngày em vào trường Y, Trí phải đi làm 2 tháng liền ở Quảng Bình, ngủ trong lán công trình, ăn cơm hộp để dành gửi cho em học phí.
Còn Hương – cô út – mỗi lần được anh dạy kèm học, luôn bảo:
“Anh mà đi học là giỏi nhất nước. Em học được như hôm nay là nhờ anh.”
Trí chỉ cười, xoa đầu em:
“Anh học đời. Còn tụi em học chữ, sau này nhớ giúp đời, giúp người.”
Cụ Đào năm đó đã ngoài 70, mắt mờ, tay run. Ngày nào bà cũng ra hiên chờ cháu về. Bà biết lỗi, biết mình chính là người khiến giấc mơ của Trí tan biến.
“Giá như… giá như khi đó bà nói: ‘Cứ đi đi, bà sẽ ráng chăm em’… thì có lẽ bây giờ Trí đã là ông kỹ sư, sống sung sướng rồi…”
Nhưng “giá như” không thay được hiện thực. Những nếp nhăn trên mặt bà như từng vết hằn tội lỗi, từng đêm mất ngủ khi nghe tiếng cháu ho khù khụ vì cảm lạnh ngoài đồng.
Hai mươi năm trôi qua như cái chớp mắt.
Căn nhà lá năm xưa nay đã là một ngôi nhà cấp 4 khang trang giữa làng quê. Nhưng người dân quanh đó vẫn hay kể cho con cháu nghe chuyện về một người anh trai cả – người đã đánh đổi cả thanh xuân và ước mơ để các em được bay xa.
Mai bây giờ là phó giám đốc một công ty xuất nhập khẩu tại Hà Nội. Lan đang làm bác sĩ sản khoa ở bệnh viện lớn ở Đà Nẵng, còn Hương là giáo viên dạy Văn tại trường chuyên của tỉnh. Ba chị em, mỗi người một nơi, thành đạt, giỏi giang.
Nhưng… có một điều họ luôn day dứt: Anh Trí – người đã nuôi lớn giấc mơ cho họ – vẫn sống ở quê, lặng lẽ và đơn độc.
Trí vẫn sống trong căn phòng nhỏ bên cạnh nhà bà nội, vẫn đi làm thợ sửa xe máy cho dân làng, sáng tối sớm hôm, ăn cơm đạm bạc với canh rau và cà muối.
Anh chưa lập gia đình. Người ta bảo anh từng yêu một cô gái nhưng rồi cũng chia tay vì mặc cảm nghèo, vì sợ mình ràng buộc cuộc đời người ta. Mái tóc anh đã điểm bạc, gương mặt hằn vết thời gian, đôi mắt thì vẫn ấm áp như xưa.
Năm ấy, bà Đào ngã bệnh nặng. Căn bệnh tuổi già hành hạ khiến bà yếu hẳn. Bà nằm một chỗ, chỉ gọi một cái tên:
“Trí ơi… Bà xin lỗi… Bà sai rồi…”
Trí ngồi bên giường, vẫn nhẹ nhàng đắp chăn, đút từng thìa cháo loãng cho bà.
“Bà đừng nói vậy. Nếu quay lại… con vẫn chọn như thế. Vì tụi em xứng đáng được bay cao hơn con.”
Bà bật khóc. Những giọt nước mắt chảy ngược vào trong, không phải vì đau ốm, mà vì trái tim người già day dứt.
“Bà không cho con đi học… là bà cướp giấc mơ của con…”
“Không bà ạ. Con sống không có bằng cấp, nhưng con không nghèo. Con giàu vì có ba đứa em thành tài. Con mãn nguyện rồi.”
Bà gục vào tay anh, nghẹn ngào: “Trí à… tha cho bà…”
Năm đó, vào ngày giỗ mẹ, cả ba cô em gái đều trở về. Mai mang về bánh kẹo từ Nhật, Lan mang thuốc bổ cho anh, còn Hương thì mua một bộ sách giáo khoa mới cho học trò nghèo trong làng theo đúng lời dặn của anh.
Buổi tối, khi cả nhà quây quần bên bàn thờ, Hương lấy ra một tập hồ sơ:
“Anh Trí, tụi em bàn với nhau rồi. Đây là hồ sơ du học chương trình đặc cách cho người có công tác xã hội. Em đã nhờ đồng nghiệp bên Singapore giúp. Chỉ cần anh đồng ý, anh có thể sang đó học lấy bằng kỹ sư, kể cả tuổi 40 vẫn chưa muộn.”
Trí sững sờ.
“Anh già rồi… học làm gì nữa. Cái tuổi này…”
Mai nắm tay anh:
“Không phải để kiếm tiền, mà để sống cho chính mình. Bao năm qua, anh sống vì tụi em. Giờ tụi em muốn anh được sống vì anh một lần.”
Lan nhìn vào mắt anh, nghẹn ngào:
“Anh là người giỏi nhất nhà. Nhưng chưa từng được thừa nhận. Đã đến lúc cả thế giới biết đến anh.”
Anh quay đi, giấu giọt nước mắt.
Ba tháng sau, Trí nhận được visa sang Singapore học hệ kỹ thuật cơ khí nâng cao – chương trình dành cho người có kinh nghiệm và từng làm kỹ thuật thực tế.
Anh lần đầu tiên ra nước ngoài, bỡ ngỡ như một đứa trẻ, nhưng lại học rất nhanh. Trong thư gửi về, anh viết:
“Lớp học có cả mấy đứa nhỏ hơn mình hai mươi tuổi. Nhưng tụi nó gọi anh là ‘chú genius’. Vui lắm. Lần đầu tiên anh được cầm mô hình máy móc đúng như hồi nhỏ mơ.”
“Chỉ tiếc là bà không còn đủ tỉnh táo để nghe anh kể…”
Ở quê nhà, bà nội sau cơn bệnh đã yếu hẳn, lẩn thẩn quên cả tên cháu, chỉ thỉnh thoảng ngồi nhìn ra sân, mấp máy: “Thằng Trí về chưa…”
Một năm sau, anh về nước nhận bằng chứng nhận kỹ sư danh dự. Nhưng bà không còn nhận ra anh.
Ngày bà mất, ba chị em gái đứng bên linh cữu bà, còn anh Trí ngồi một góc, tay ôm di ảnh bà mà thầm thì:
“Con không trách bà đâu. Bà cho con cơ hội làm người tử tế nhất đời này. Giấc mơ của con… không cần phải có bằng đại học mới thành hiện thực.”
Năm đó, làng Hương Sơn dựng một tấm biển tưởng niệm tại cổng trường làng: “Nhà giáo không bảng đen – Người kỹ sư không bằng cấp – Người anh hùng của ba chị em thành đạt.”
Trí sau đó mở một lớp dạy nghề sửa xe miễn phí cho thanh niên nghèo trong vùng. Các học trò gọi anh là “Thầy Trí” – danh xưng mà anh chưa từng nghĩ đến.
Trong lòng họ, anh không cần danh hiệu, không cần giấy khen. Anh là giấc mơ sống, là hiện thân của tình anh, của lòng nhân hậu không giới hạn.
