WHO đã đưa ra lời kêu gọi hành động khẩn cấp nhằm ngăn chặn sự tái diễn của đại dịch virus Chikungunya do muỗi truyền.
Ngày 8 tháng 8 năm 2025, chuyên trang Phụ Nữ Số đăng tải bài viết với tiêu đề “Virus Chikungunya “phá hủy nội tạng” bùng phát khiến WHO phát đi kêu gọi hành động khẩn cấp nguy hiểm thế nào?”. Nội dung như sau:
Trong bối cảnh thế giới vẫn đang quay cuồng với những thách thức từ các dịch bệnh truyền nhiễm, một mối đe dọa mới đang nổi lên, buộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phải phát đi cảnh báo khẩn cấp: Sự lây lan nhanh chóng của virus chikungunya. Mặc dù không xa lạ, nhưng chủng virus này đang cho thấy những biến thể và khả năng lây lan đáng lo ngại, đặc biệt là tiềm năng gây ra những tổn thương nghiêm trọng, thậm chí “phá hủy nội tạng” ở một số trường hợp.
Chikungunya là một bệnh do muỗi truyền gây ra bởi virus Chikungunya (CHIKV), một loại virus RNA thuộc chi alphavirus thuộc họ Togaviridae. Cái tên Chikungunya bắt nguồn từ một từ trong ngôn ngữ Kimakonde ở miền nam Tanzania, có nghĩa là “thứ uốn cong” và mô tả tư thế méo mó của những người bị nhiễm bệnh bị đau khớp dữ dội.
Mối đe dọa toàn cầu từ sự bùng phát của virus Chikungunya, các quốc gia triển khai nhiều biện pháp khẩn cấp đối phó
Trong những năm gần đây, virus Chikungunya, từng được coi là mối lo ngại chủ yếu ở khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, đã bắt đầu lan rộng ra nhiều khu vực mới trên thế giới. Châu Âu, châu Mỹ và một số khu vực châu Á vốn ít bị ảnh hưởng nay đã ghi nhận các ca bệnh và ổ dịch cục bộ. Sự di chuyển của con người, biến đổi khí hậu tạo điều kiện cho muỗi Aedes (loài muỗi truyền bệnh) sinh sôi, và quá trình đô thị hóa đã góp phần tạo nên một “cơn bão” Chikungunya toàn cầu.
Các quốc gia bị ảnh hưởng đã và đang triển khai nhiều biện pháp khẩn cấp để đối phó.
Tại châu Mỹ, nơi ghi nhận sự gia tăng đột biến các ca bệnh, các chiến dịch diệt muỗi quy mô lớn, giám sát dịch tễ chặt chẽ và nâng cao nhận thức cộng đồng đã được đẩy mạnh. Chính phủ các nước đã huy động lực lượng y tế và quân đội để phun thuốc diệt muỗi, dọn dẹp các khu vực đọng nước và phát miễn phí thuốc chống muỗi.
Tương tự, tại một số quốc gia châu Âu, nơi đã ghi nhận các ca chikungunya “tự phát”, các cơ quan y tế đã tăng cường giám sát các du khách trở về từ vùng dịch và chuẩn bị sẵn sàng các phương án ứng phó nếu dịch bùng phát.
Gần đây, theo CNN, chính quyền Trung Quốc đang sử dụng màn, phun thuốc diệt côn trùng và thậm chí triển khai máy bay không người lái để chống lại virus Chikungunya lây truyền qua muỗi, loại virus đã lây nhiễm cho hàng ngàn người. Điều đáng chú ý là dịch sốt Chikungunya chưa từng xuất hiện ở Trung Quốc đại lục trước đây. Điều này cho thấy phần lớn dân số không có miễn dịch từ trước, khiến virus dễ dàng lây lan nhanh chóng.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất nằm ở khả năng lây lan nhanh chóng và khó kiểm soát của virus. Muỗi Aedes, loài vật truyền bệnh chính, rất phổ biến ở các khu vực đô thị và sinh sản mạnh mẽ trong môi trường nước đọng. Điều này khiến việc ngăn chặn sự lây lan trở nên vô cùng khó khăn, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ từ cấp chính phủ đến từng cá nhân.
“Kẻ hủy diệt nội tạng”: VirusChikungunya nguy niểm thế nào?
Giáo sư Will Irving, chuyên gia virus học Đại học Nottingham (Anh) cho biết dịch lần này tuy đáng lo ngại nhưng chưa đủ điều kiện để trở thành đại dịch toàn cầu. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng biến đổi khí hậu đang khiến muỗi truyền bệnh lan rộng tới Nam Âu – những nơi từng không có loài côn trùng này.
Khi nhắc đến Chikungunya, nhiều người thường nghĩ đến những triệu chứng quen thuộc như sốt cao và đau khớp dữ dội. Tuy nhiên, đằng sau những triệu chứng ban đầu đó là một mối nguy hiểm tiềm ẩn, ít được biết đến nhưng vô cùng đáng sợ. Đó là khả năng virus tấn công và gây tổn thương nghiêm trọng đến các cơ quan nội tạng.
1. Biến chứng thần kinh
Một trong những biến chứng nguy hiểm nhất của chikungunya là các tổn thương thần kinh. Virus có thể vượt qua hàng rào máu não, gây ra các bệnh lý như viêm não và viêm màng não. Các triệu chứng bao gồm co giật, lú lẫn, hôn mê, và trong những trường hợp nghiêm trọng, có thể dẫn đến tử vong hoặc để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn. Những biến chứng này đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh và người cao tuổi, những đối tượng có hệ miễn dịch yếu.
2. Suy thận cấp
Các nghiên cứu gần đây cho thấy virus chikungunya có thể gây tổn thương trực tiếp đến thận, dẫn đến tình trạng suy thận cấp. Virus tấn công các tế bào thận, gây ra tình trạng viêm nhiễm và hoại tử. Bệnh nhân có thể phải đối mặt với việc lọc máu khẩn cấp và nguy cơ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời. Dù không phải là biến chứng phổ biến, nhưng khi xảy ra, suy thận cấp do Chikungunya luôn là một thách thức lớn đối với y học.
3. Tác động lên gan và tim
Virus có thể gây ra viêm gan cấp tính, làm suy giảm chức năng gan nghiêm trọng. Tương tự, một số nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa chikungunya và các biến chứng tim mạch, bao gồm viêm cơ tim và suy tim. Các biến chứng này thường xuất hiện ở những bệnh nhân có tiền sử bệnh tim mạch hoặc ở những người bị nhiễm virus nặng.
4. Đau khớp mạn tính
Mặc dù không phải là biến chứng “phá hủy nội tạng” theo đúng nghĩa đen, đau khớp mạn tính là một di chứng phổ biến và gây ra gánh nặng lớn cho người bệnh. Hàng triệu người đã khỏi bệnh Chikungunya nhưng vẫn phải sống chung với những cơn đau khớp kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm. Cơn đau dữ dội, dai dẳng có thể làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống, hạn chế khả năng lao động và sinh hoạt hàng ngày.
Đối phó với virus Chikungunya: Cần Làm Gì?
Với những mối nguy hiểm trên, việc phòng chống Chikungunya trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Phòng chống muỗi: Đây là biện pháp quan trọng nhất. Cần dọn dẹp các vật dụng chứa nước đọng quanh nhà, ngủ màn, sử dụng kem chống muỗi, và lắp lưới chống muỗi trên cửa sổ.
Nâng cao nhận thức: Cần phổ biến rộng rãi thông tin về triệu chứng của chikungunya để người dân có thể nhận biết và đi khám kịp thời.
Hệ thống y tế sẵn sàng: Các cơ sở y tế cần chuẩn bị sẵn sàng phác đồ điều trị, trang thiết bị và thuốc men để đối phó với sự bùng phát của dịch bệnh.
Nghiên cứu và phát triển vaccine: Hiện nay, một số loại vaccine chikungunya đang trong quá trình thử nghiệm. Tuy nhiên, để có được một loại vaccine hiệu quả và an toàn cho toàn cầu vẫn là một chặng đường dài.
Sự bùng phát của virus chikungunya là lời nhắc nhở rằng chúng ta không thể chủ quan trước các mối đe dọa từ dịch bệnh. Sự phối hợp giữa các chính phủ, các tổ chức y tế và mỗi cá nhân là chìa khóa để ngăn chặn “kẻ hủy diệt nội tạng” này và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Virus Chikungunya lây qua vết đốt của muỗi nhiễm bệnh, không lây trực tiếp giữa người với người , song rất dễ bùng phát khi gặp điều kiện thời tiết nóng ẩm.
Triệu chứng nhiễm virus Chikungunya
Ở những bệnh nhân có triệu chứng, khởi phát bệnh CHIKV thường là 4–8 ngày (khoảng 2–12 ngày) sau khi muỗi bị nhiễm bệnh cắn. Nó được đặc trưng bởi một cơn sốt đột ngột, thường kèm theo đau khớp dữ dội. Đau khớp thường gây suy nhược và thường kéo dài trong vài ngày nhưng có thể kéo dài trong nhiều tuần, vài tháng hoặc thậm chí nhiều năm.
Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến khác bao gồm: Sưng khớp, đau cơ, nhức đầu, buồn nôn, mệt mỏi và phát ban.
Vì các triệu chứng này trùng lặp với các bệnh nhiễm trùng khác, bao gồm cả những bệnh nhiễm sốt xuất huyết và virus Zika, các trường hợp có thể bị chẩn đoán sai.
Trong trường hợp không có đau khớp đáng kể, các triệu chứng ở những người bị nhiễm bệnh thường nhẹ và nhiễm trùng có thể không được nhận ra.
Hầu hết bệnh nhân hồi phục hoàn toàn sau nhiễm trùng, tuy nhiên, thỉnh thoảng các trường hợp biến chứng mắt, tim và thần kinh đã được báo cáo khi nhiễm CHIKV. Bệnh nhân mắc bệnh nặng cần nhập viện vì nguy cơ tổn thương nội tạng và tử vong.
Cùng ngày, báo Lao Động đăng tải bài viết với tiêu đề “Loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết có thể khiến bệnh chikungunya lan rộng”. Nội dung như sau:
Tên gọi “chikungunya” bắt nguồn từ ngôn ngữ Kimakonde của người Tanzania và Mozambique, mang nghĩa “cong người lại” – mô tả triệu chứng đau khớp nghiêm trọng mà người bệnh thường gặp.
Thông thường, bệnh nhân có thể hồi phục trong vòng một tuần. Tuy nhiên, các cơn đau khớp có thể kéo dài nhiều tháng, thậm chí nhiều năm. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, song tỉ lệ tử vong nhìn chung ở mức thấp, ngoại trừ các nhóm nguy cơ cao như trẻ sơ sinh, người cao tuổi và người mắc bệnh nền (tim mạch, tiểu đường…).
Virus lây truyền khi một con muỗi mang mầm bệnh đốt người khỏe mạnh, đưa virus vào máu. Ngược lại, nếu một con muỗi chưa nhiễm virus đốt người đang mắc bệnh, nó có thể trở thành vật trung gian truyền bệnh cho người khác.
Theo Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh châu Âu (ECDC), từ đầu năm 2025 đến nay, thế giới đã ghi nhận khoảng 240.000 ca nhiễm virus chikungunya và 90 ca tử vong tại 16 quốc gia.
Tại Trung Quốc, một đợt bùng phát mạnh kể từ cuối tháng 6 đã khiến khoảng 7.000 người mắc bệnh, tập trung chủ yếu ở thành phố Phật Sơn, tỉnh Quảng Đông. Đây là đợt bùng phát lớn nhất tại Trung Quốc kể từ khi nước này ghi nhận ca bệnh đầu tiên vào năm 2008.
Chikungunya không phải là một bệnh nhiễm trùng mới. Nó đã xuất hiện từ những năm 1950, với các đợt bùng phát thường thấy hơn ở các vùng nhiệt đới trong những thập kỷ gần đây.
Bệnh do virus Chikungunya gây ra hiện chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu, lây lan chủ yếu qua muỗi Aedes, gồm cả nhóm “muỗi vằn” lây nhiễm các loại virus sốt xuất huyết và zika, cũng như có thể gây ra các đợt dịch bùng phát nhanh chóng trên diện rộng.
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ngày 22.7 đã kêu gọi hành động khẩn cấp để ngăn chặn sự trở lại của dịch bệnh do virus Chikungunya gây ra, khi các đợt bùng phát mới liên quan đến nhiều đảo quốc châu Phi ở Ấn Độ Dương đang lan rộng.
Các triệu chứng của bệnh Chikungunya
Các triệu chứng của bệnh này thường xuất hiện từ 3 đến 7 ngày sau khi bị muỗi đốt. Triệu chứng đặc trưng của bệnh là sốt trên 39 độ C, đau đa khớp hai bên và đối xứng, có thể nặng và suy nhược.
Các triệu chứng khác có thể bao gồm nhức đầu, đau cơ, viêm khớp, viêm kết mạc, buồn nôn, nôn hoặc phát ban dát sẩn.
Mặc dù bệnh hiếm khi gây tử vong, nhưng các triệu chứng bệnh có thể trở nên nghiêm trọng và gây tàn phế như liệt dây thần kinh sọ, viêm màng não… Hầu hết mọi người sẽ khỏe hơn trong vòng một tuần, nhưng đau khớp có thể kéo dài nhiều tháng.
Các biện pháp phòng ngừa và điều trị chikungunya
Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất là tránh bị muỗi đốt.
Giới chức y tế khuyến cáo người dân nên mặc quần áo dài tay, sử dụng thuốc xua muỗi, loại bỏ nơi muỗi sinh sản (nước đọng), ở trong môi trường có điều hòa hoặc sử dụng màn chống muỗi.
Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho chikungunya. Việc điều trị chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng thông qua nghỉ ngơi, uống nhiều nước và dùng thuốc giảm đau.
Tuy nhiên, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) cảnh báo không nên sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) nếu chưa loại trừ khả năng nhiễm sốt xuất huyết, do những loại thuốc này có thể làm tăng nguy cơ xuất huyết trong.
