Căn nhà nhỏ cuối làng xã Đông Phú nằm lọt thỏm giữa vườn chuối, cạnh một con đường bê tông cũ kỹ. Ở đó, bà Năm sống cùng con trai là Thành và con dâu tên Hương. Người làng ai cũng khen bà Năm có phúc: con trai làm kỹ sư xây dựng trên Hà Nội, cưới được vợ là cô giáo hiền lành, ít nói và lễ phép.
Ngày Thành cưới vợ, bà Năm mừng rơi nước mắt. Gần cả đời bà ở vậy nuôi con, chắt chiu từng đồng từ nghề làm bánh tráng, bán ngoài chợ huyện. Bà không học cao, không biết chữ nhiều, nhưng giỏi nhìn người. Vừa gặp Hương lần đầu, bà đã ưng cái tính nhẫn nhịn và nhẹ nhàng của cô gái nhỏ quê Nam Định. Về làm dâu, Hương chẳng để bà phải phiền lòng việc gì. Sáng đi dạy, chiều về lo cơm nước, giặt giũ, chẳng khi nào để bà động tay đến việc nặng.
Nhưng rồi Thành bắt đầu đi công trình xa, mỗi lần đi cả tuần, có khi nửa tháng mới về một lần. Nhà chỉ còn hai mẹ con. Lúc đầu còn rôm rả hỏi han nhau, nhưng dần dà, giữa hai người phụ nữ chỉ còn lại tiếng chén bát va vào nhau trong bữa tối, tiếng dép lẹp xẹp đi qua hiên, và tiếng quạt lò gió thổi phần phật trong đêm.
Bà Năm bắt đầu để ý Hương ít nói hơn, ăn cũng ít hơn, hay lặng lẽ ngồi nhìn xa xăm qua khung cửa sổ phòng khách. Nhưng mỗi lần bà hỏi:
– Mệt à con?
Thì Hương chỉ cười, lắc đầu:
– Dạ không, con quen rồi ạ.
Bà Năm không nói gì thêm. Bà nghĩ, có lẽ con dâu nhớ chồng, ở nhà với mẹ chồng cũng chẳng dễ chịu gì. Nên bà chọn cách tốt nhất mình từng biết: im lặng và để người khác thoải mái. Bà nghĩ im lặng là yêu thương.
Nhưng đêm hôm đó, bà mới nhận ra: có những sự im lặng khiến người khác cảm thấy bị cô lập.
Đêm ấy, khoảng gần 11 giờ, bà Năm vẫn chưa ngủ được. Gió thổi lồng lộng qua mái ngói, tiếng con mèo đẻ kêu phía sau bếp làm bà trằn trọc. Bà định ngồi dậy thì nghe tiếng bước chân nhẹ nhàng ngoài hành lang. Cửa phòng bà hé mở, bà thấy ánh sáng từ phòng khách hắt vào.
Rồi có tiếng nói. Nhẹ, đứt quãng. Là giọng Hương.
– Dạ… con ổn mà. Không, không ai mắng chửi gì con cả… Mẹ chồng con hiền lắm… chỉ là… – giọng cô chùng xuống – …con cảm giác mình như người ở trọ trong chính ngôi nhà này.
Bà Năm sững người. Tai bà ù đi.
– Ừ… thì vẫn ăn cơm, vẫn ngủ… nhưng không dám kể gì, không dám làm phiền ai… Lúc con mệt cũng không biết phải tựa vào đâu… Không phải lỗi ai hết đâu… con nghĩ chắc do con không thuộc về nơi này…
Lòng bà Năm như có ai rút ruột. Một câu nói thôi – “người ở trọ trong chính ngôi nhà này” – mà khiến tim bà nhói lên.
Hóa ra, sự nhẫn nhịn và lặng lẽ của con dâu không phải vì cô hạnh phúc, mà vì cô không dám lên tiếng. Hóa ra, sự “hiền” của bà – cái kiểu không nói gì, không can thiệp, không hỏi han – lại là một bức tường vô hình khiến người khác thấy lạc lõng.
Bà quay mặt vào trong, nước mắt trào ra, ướt đẫm gối. Bà từng nghĩ mình đã là một mẹ chồng tốt: không xét nét, không trách móc, không áp đặt. Nhưng giờ bà mới hiểu: có những yêu thương không thành lời thì mãi mãi chỉ là sự xa cách.
Cả đêm đó bà không ngủ. Bà nhìn trần nhà, rồi nhìn chiếc đèn ngủ chập chờn. Gió vẫn rít qua khe cửa. Trong lòng bà, một cơn bão đang nổi lên.
Ký ức những ngày còn trẻ lại ùa về: khi bà mới về làm dâu, mẹ chồng bà khắt khe từng chút, hay mắng, hay để ý. Bà từng thề sẽ không đối xử như thế với dâu mình. Nhưng có lẽ, trong khi cố gắng làm người mẹ chồng “khác”, bà lại trở thành người… xa lạ.
Sáng sớm hôm sau, bà dậy thật sớm. Chưa kịp nhóm bếp thì đã thấy Hương lục đục dậy nấu nước pha trà.
– Con dậy sớm thế? – bà hỏi, cố giữ giọng bình thản.
– Dạ, tại con không ngủ được…
Hai ánh mắt chạm nhau trong vài giây ngắn ngủi.
– Hôm nay mẹ nấu cơm nhé – bà nói – mẹ muốn nấu cho con một bữa cơm đúng nghĩa.
Hương mỉm cười, ngạc nhiên nhưng không hỏi thêm gì. Trong bếp, bà Năm lôi ra rổ rau muống, gỡ từng lá già, lặt cọng non. Bà nhớ rõ hồi Hương mới về làm dâu, từng nói rất thích món canh rau muống luộc chấm cà pháo. Bữa cơm giản dị, quê mùa – nhưng là món ăn mà cô từng cười tươi khi nói “ngon quá mẹ ơi!”
Món ăn không chỉ là rau và cà – mà là ký ức, là quan tâm, là sự thấu hiểu mà bà Năm từng nghĩ không cần thể hiện.
Hôm nay, bà sẽ nói ra điều bà chưa từng nói.
Bữa trưa hôm đó, lần đầu tiên sau nhiều tháng, căn bếp nhà bà Năm rộn ràng tiếng chảo xào, tiếng nắp nồi kêu lạch cạch. Hương đi dạy về, bước vào bếp đã thấy bà ngồi nhặt rau, bếp đỏ lửa, mùi hành phi thơm nức.
– Mẹ nấu nhiều món thế ạ?
– Có gì đâu con. Có mỗi đĩa thịt rang, bát canh rau muống luộc, thêm tí cà pháo mẹ muối hồi Tết. Con thích mà, đúng không?
Hương sững lại vài giây. Cô không nhớ mình từng nói câu đó vào lúc nào, nhưng rõ ràng là mẹ chồng cô nhớ. Từng chi tiết nhỏ xíu ấy – món ăn dân dã của tuổi thơ – khiến Hương cảm thấy có gì đó mềm đi trong lòng. Không khí trong nhà, vốn im ắng suốt bao tháng, hôm nay bỗng ấm như có nắng tràn qua cửa sổ.
Trong bữa cơm, bà Năm không nói nhiều, chỉ gắp đồ ăn cho Hương vài lần, rồi nhẹ nhàng hỏi:
– Dạo này con có hay gọi điện cho bố mẹ dưới quê không?
– Dạ có, tuần con gọi hai lần. Bố mẹ cũng lo cho con… – Hương nói, giọng nhỏ dần.
– Ừ, nhà có con gái đi lấy chồng, lo là phải rồi.
Im lặng một lát, bà tiếp:
– Hồi mẹ còn trẻ, lấy chồng về đây cũng chẳng quen ai. Mẹ chồng mẹ thì khó tính, ăn gì cũng chê, nói gì cũng sai. Mẹ chỉ biết nín nhịn cho qua. Mẹ đã tự hứa với lòng, sau này có con dâu, mẹ sẽ không để nó khổ như mình.
Hương gắp miếng thịt rang, tay hơi run. Bà Năm nói tiếp:
– Nhưng chắc mẹ sai ở chỗ… im lặng không có nghĩa là tốt. Hiền không có nghĩa là hiểu. Mẹ cứ nghĩ, không bắt con làm việc, không quát tháo, không xét nét là đủ rồi. Ai ngờ, mẹ lại khiến con thấy xa cách.
Câu nói ấy như một mũi tên đi thẳng vào ngực Hương. Cô đặt đũa xuống, nhìn mẹ chồng. Mắt bà hoe đỏ, nhưng ánh nhìn đầy dịu dàng.
– Mẹ… sao mẹ lại nói vậy? – cô hỏi khẽ.
– Tối qua mẹ nghe thấy con gọi điện. Nghe được con nói mình như người ở trọ trong ngôi nhà này.
Hương sững sờ, mặt tái đi. Cô định thanh minh, nhưng bà Năm đưa tay ra, nhẹ nhàng:
– Không sao. Mẹ không giận. Mẹ chỉ buồn. Mẹ đã để con cảm thấy như vậy. Đó là lỗi của mẹ.
Im lặng. Chỉ còn tiếng quạt máy quay đều và tiếng ve ngoài vườn kêu râm ran.
Hương nhìn bàn tay bà – chai sần, run nhẹ nhưng ấm áp. Cô bật khóc. Tiếng khóc đầu tiên từ khi cô về làm dâu trong ngôi nhà này.
– Mẹ ơi… con xin lỗi… con không có ý trách mẹ đâu… con chỉ… cảm thấy lạc lõng. Thành đi suốt, con thì không biết phải mở lời với mẹ thế nào. Nhiều lúc con mệt, chỉ muốn ngồi xuống mà không cần phải cố gắng cười, nhưng rồi lại sợ mẹ nghĩ con buồn phiền điều gì…
Bà Năm kéo nhẹ tay con dâu vào lòng. Cái ôm vụng về, lóng ngóng – nhưng lại đủ khiến Hương thấy tim mình dịu lại. Tựa như bao nhiêu nỗi cô đơn, mỏi mệt đều tan chảy.
Sau giây phút xúc động, cả hai cùng ngồi lại, trò chuyện thật lòng. Bà kể cho Hương nghe những năm tháng một mình nuôi con, cô đơn đến mức từng tưởng mình bị cả thế giới lãng quên. Bà nói, bà hiểu cảm giác của người không có chỗ để dựa vào. Chính vì vậy, bà không muốn Hương phải chịu điều tương tự trong chính ngôi nhà này.
– Nhà là nơi mình được yếu đuối, được nói thật, được im lặng mà không bị hiểu lầm. Mẹ chỉ mong… con đừng giữ mọi thứ trong lòng. Có gì con cứ nói, mẹ không giỏi ăn nói, nhưng mẹ biết lắng nghe.
Buổi chiều hôm đó, lần đầu tiên sau nhiều tháng, Hương cùng bà Năm ra vườn hái rau, rồi ngồi tỉa lá, nhặt cọng như hai mẹ con thực sự. Không còn là nàng dâu sợ phạm lễ, cũng không còn là mẹ chồng ngại thể hiện tình cảm. Hai con người, hai thế hệ, cuối cùng cũng tìm được điểm chung – đó là sự chân thành.
Những ngày sau đó, mọi thứ không thay đổi quá rõ rệt. Căn nhà vẫn nhỏ, bữa cơm vẫn đơn sơ, và Thành vẫn bận bịu công trình. Nhưng ánh nhìn giữa mẹ chồng và nàng dâu đã khác. Thỉnh thoảng, bà Năm để phần thức ăn cho Hương món cô thích. Hương thì mỗi chiều về đều rủ mẹ cùng uống trà, kể vài chuyện lặt vặt ở trường.
Một lần, bà Năm tình cờ nói:
– Mẹ tính cuối năm mời bố mẹ con lên chơi mấy ngày. Cho vui cửa vui nhà.
Hương ngạc nhiên, mắt sáng lên:
– Thật ạ? Mẹ nghĩ vậy thì con mừng quá!
Bà cười, gật đầu:
– Ừ. Nhà mình mà. Có người thân thì mới đủ đầy.
Chiều hôm ấy, Hương gọi điện về quê, kể cho mẹ ruột nghe:
– Mẹ ơi, con ổn rồi… mẹ chồng con không nói nhiều, nhưng mà hiểu con lắm. Con không còn thấy mình là người ngoài nữa… Không còn là người ở trọ nữa đâu mẹ ạ.
Phía bên kia điện thoại, mẹ cô chỉ im lặng. Hương biết, mẹ đang cười – nụ cười của một người mẹ yên lòng.
