Khi ông Hòa bước chân vào nhà con gái và con rể lần đầu tiên cách đây 20 năm, chẳng ai trong gia đình nghĩ rằng ông sẽ sống ở đó lâu đến thế. Lúc ấy, ông vừa tròn 65 tuổi, gầy gò, tóc bạc, ánh mắt lúc nào cũng xa xăm như người đã buông bỏ gần hết những vướng bận của trần thế. Sau khi vợ mất, ông không còn nơi nào để nương tựa ngoài cô con gái út – Hạnh – người duy nhất vẫn còn giữ liên lạc thường xuyên và dường như cũng là người con duy nhất còn yêu thương ông thật lòng.
Chồng Hạnh – anh Nam – vốn là người kín đáo, sống có trách nhiệm, nhưng cũng không dễ chịu gì với chuyện “nuôi bố vợ” dài hạn. Anh chưa từng nói thẳng điều ấy ra, nhưng qua những ánh mắt, tiếng thở dài sau mỗi bữa ăn, những lần lén tính toán chi tiêu sau lưng vợ, Hạnh đều hiểu. Dù vậy, cô luôn cố gắng giữ gìn mái ấm, thuyết phục chồng bằng sự dịu dàng và một lòng tin rằng, làm phúc thì trời thương.
Ông Hòa không bao giờ đụng đến tiền bạc trong nhà. Không góp tiền ăn, không hỗ trợ chăm cháu, ông sống lặng lẽ trong căn phòng nhỏ cuối nhà, quanh quẩn với vài chậu bonsai cũ kỹ và quyển sách cũ. Ban ngày, ông hay ra công viên gần nhà ngồi ngắm chim bay, lâu lâu mới trò chuyện vài câu với hàng xóm. Buổi tối, ông ăn cơm xong là về phòng, chẳng mấy khi góp chuyện.
Nam từng khó chịu vì sự thờ ơ ấy. “Ông sống mà như không sống cùng gia đình,” anh từng nói với vợ. “Ăn không, ở không, chẳng giúp được gì, cũng chẳng buồn hỏi han ai.”
Nhưng Hạnh vẫn nhẹ nhàng: “Ông già rồi, em chỉ mong ông sống yên ổn những năm tháng cuối đời.”
Có lúc Nam muốn nói chuyện thẳng thắn với ông Hòa, nhưng rồi lại thôi. Không phải vì thương, mà vì thấy vô nghĩa. Ông cụ như người đã sống xong đời, chẳng điều gì lay động được. Vậy là anh cắn răng, sống cùng “một người xa lạ trong nhà” suốt 20 năm.
Thế rồi, một ngày đầu mùa hạ, ông Hòa trút hơi thở cuối cùng sau một cơn đột quỵ. Không kèn trống, không di chúc, không để lại lời nhắn. Căn phòng nhỏ ông ở chỉ còn lại vài cuốn sách, một bàn thờ vợ ông, và chiếc rương gỗ cũ kỹ khóa kín.
Tang lễ diễn ra giản dị. Nam và Hạnh lo liệu tất cả như một nghĩa vụ sau cùng. Sau khi an táng xong, Nam thấy nhẹ lòng – không phải vì thoát khỏi gánh nặng, mà vì cuối cùng, một mối quan hệ chẳng thể gọi tên đã kết thúc.
Nhưng chưa đầy một tuần sau đó, một người đàn ông mặc vest lịch thiệp xuất hiện trước cửa nhà họ với một phong bì dày. Anh ta là luật sư riêng của ông Hòa.
“Xin lỗi đã làm phiền anh chị, nhưng tôi được ông Hòa ủy quyền gửi đến một số giấy tờ, và một điều mà ông muốn hai người biết sau khi qua đời,” người luật sư nói.
Nam và Hạnh nhìn nhau, không khỏi ngạc nhiên. Cả hai chưa từng nghe ông Hòa nhắc đến bất kỳ tài sản hay kế hoạch gì. Trong đầu Nam, ông chỉ là một ông già giàu lòng tự ái, nghèo kiết xác, sống nhờ vả con cháu.
“Ông ấy để lại gì chứ?” Nam buột miệng, có phần mỉa mai.
Luật sư không nói, chỉ mở chiếc cặp da, lấy ra một tập hồ sơ. Và khi những dòng chữ đầu tiên hiện ra trước mắt, Nam thấy tim mình như ngừng đập…
Nam không thể tin vào mắt mình khi đọc dòng tiêu đề trên tập tài liệu: “Di chúc hợp pháp của ông Trần Văn Hòa – người để lại tài sản.”
Trong ánh mắt ngỡ ngàng của hai vợ chồng, người luật sư mở lời:
“Ông Hòa đã lập di chúc ba năm trước. Ông cụ yêu cầu tôi chỉ được phép tiết lộ toàn bộ nội dung sau khi ông qua đời. Trong suốt thời gian qua, ông vẫn âm thầm ủy quyền tôi xử lý một số tài sản riêng của ông – tài sản mà không ai trong gia đình ông biết đến.”
Nam sững sờ. Anh luôn nghĩ ông Hòa không có nổi một đồng trong người, suốt đời sống phụ thuộc. Ngay cả đôi dép ông đi cũng là đồ cũ Nam mua tạm ở chợ. Vậy ông ấy lấy đâu ra tài sản?
Luật sư đưa ra các giấy tờ chứng minh: một căn nhà nhỏ cho thuê ở tỉnh lẻ, sổ tiết kiệm trị giá gần 1,8 tỷ đồng, một tài khoản cổ phiếu trị giá khoảng 400 triệu đồng, tất cả đều đứng tên ông Hòa. Ngoài ra, còn có một khoản vàng được ông gửi trong két sắt ngân hàng – hơn 10 cây vàng.
Tổng tài sản gần 3 tỷ đồng. Nam gần như không thở được.
Luật sư nói tiếp: “Trong di chúc, ông Hòa để lại toàn bộ tài sản cho vợ chồng anh chị. Không chia cho ai khác.”
Hạnh xúc động rơi nước mắt, còn Nam như bị xô vào khoảng trống. Bao nhiêu năm qua, anh nhìn ông Hòa bằng ánh mắt thiếu thiện cảm, cho rằng ông là gánh nặng, là người già sống mà không biết điều. Nhưng hóa ra, ông cụ đã có sự lựa chọn của riêng mình – lựa chọn sống lặng lẽ, âm thầm quan sát.
Trong di chúc, ông viết tay một đoạn như sau:
“Tôi biết con rể tôi không thương tôi. Tôi cũng không trách. Tôi sống để quan sát, và để học cách buông bỏ. Tôi đã chọn ở lại ngôi nhà này, không phải vì không có nơi khác để đi, mà vì tôi tin Hạnh. Con gái tôi là người có lòng hiếu thảo.
Tôi không tiêu xài số tiền tôi dành dụm, vì tôi thấy niềm vui lớn nhất tuổi già là sự yên ổn. Căn nhà đó tôi mua từ thời còn làm giám đốc hợp tác xã, tiền tiết kiệm gửi từ hồi còn có lãi suất cao. Tôi chưa từng nói ra, vì tôi muốn nhìn xem, trong cảnh thiếu thốn, ai còn coi tôi là người thân.
Hôm nay tôi ra đi, chẳng còn gì để giữ. Mong vợ chồng con hãy dùng số tiền này lo cho con cháu, sống bình an, và đừng bao giờ đánh giá ai chỉ qua vẻ bề ngoài.”
Nam cầm lá thư run rẩy. Một cảm giác xấu hổ trào lên. Anh từng phàn nàn, từng dằn vặt vợ vì một người cha già sống “ăn nhờ ở đậu”, mà không hề biết rằng, ông Hòa sống tiết kiệm không phải vì nghèo – mà vì ông chọn sống như vậy.
Suốt hai mươi năm, ông không đụng đến tiền, không chen vào việc gia đình, không oán thán. Ông sống như chiếc bóng – nhưng là chiếc bóng luôn lặng lẽ bao bọc ngôi nhà này. Không để lại phiền muộn, chỉ để lại những gì quý nhất – sự thấu hiểu và tha thứ.
Sau hôm đó, Nam thay đổi. Anh dọn lại căn phòng của ông Hòa, giữ nguyên bàn thờ cũ, và đặt di ảnh ông ở vị trí trang trọng nhất. Anh đưa con trai đến ngồi trước ảnh ông nội và kể về “một người ông vĩ đại – người đã sống âm thầm, nhưng để lại cả một trời nhân nghĩa.”
Hạnh sau đó dùng số tiền ông để lại lập một quỹ học bổng nhỏ mang tên ông Hòa cho trẻ em nghèo tại quê hương ông – ngôi làng mà ngày xưa ông đã rời bỏ để tìm kế sinh nhai.
Và kể từ đó, mỗi năm, vào ngày giỗ ông, Nam luôn đứng ra lo mọi thứ chu toàn – không vì nghĩa vụ, mà vì lòng biết ơn một người cha già đã dạy anh bài học lớn nhất cuộc đời: “Có những giá trị không đo bằng tiền, mà bằng cách một người âm thầm sống tử tế đến phút cuối cùng.”
