“Tôi chưa từng nghĩ chỉ một bát cơm nguội cũng có thể định đoạt số phận của một mối quan hệ.”
Tôi tên là Nam, 28 tuổi, là nhân viên marketing tại một công ty thương mại điện tử ở Hà Nội. Sau gần hai năm hẹn hò với Linh – bạn gái tôi, người con gái dịu dàng nhưng cũng khá nguyên tắc, chúng tôi quyết định đưa mối quan hệ tiến xa hơn. Linh là người sống ngăn nắp, có phần cầu toàn. Tôi đã nhiều lần cân nhắc chuyện đưa cô ấy về ra mắt, vì gia đình tôi vốn sống đơn giản, đôi lúc xuề xòa – nhất là bà nội.
Tôi lớn lên trong một gia đình ba thế hệ. Bà nội đã ngoài 80, lưng còng, chân chậm, tai thì đã lãng nhưng đầu óc vẫn rất minh mẫn. Bố mẹ tôi đều là công chức về hưu, tính tình xuề xòa, dễ chịu. Mỗi bữa cơm nhà tôi thường đơn giản: canh rau, đĩa trứng chiên, có khi thêm chút thịt kho, đặc biệt là… cơm nguội. Bà tôi thích ăn cơm để nguội từ hôm trước, đem hấp lại – bà nói như thế “dẻo hơn, thơm hơn”. Không ai tranh cãi. Từ nhỏ tôi đã quen như vậy.
Ngày Linh về ra mắt, tôi đã dặn đi dặn lại với mẹ: “Mẹ làm mấy món đơn giản nhưng đừng dùng đồ nguội, nhất là cơm nguội nhé.” Mẹ cười: “Biết rồi, trai quý gái lắm cơ.” Bà nội thì bảo: “Người tử tế thì ăn cơm nguội cũng ngon, không hợp thì cỗ đầy mâm cũng chê.” Tôi chỉ biết cười trừ.
Linh đến đúng giờ, ăn mặc nhã nhặn, lễ phép chào từng người. Bố mẹ tôi có vẻ quý cô ấy ngay từ đầu – vì vẻ ngoài nền nã và cách cư xử lễ phép. Bà nội nhìn Linh từ đầu đến chân, mắt hấp háy: “Con gái nhỏ nhắn thế này mà cười có duyên đấy.”
Mọi chuyện suôn sẻ cho đến khi dọn cơm. Mẹ tôi lấy từ trong nồi hấp ra bát cơm bà nội đã nấu từ hôm trước, để riêng cho bà – như mọi khi. Linh ngồi cạnh bàn, thấy mẹ đặt bát cơm nguội (dù đã được hâm lại) cạnh mâm, cô ấy hơi nhíu mày. Tôi nhận ra, nhưng không nói gì. Bà nội chưa ra bàn.
Linh đứng dậy, cầm bát cơm đó lên, nhìn một lúc. Rồi… thản nhiên mang ra phía sau, mở nắp sọt rác, đổ sạch. Tôi sững người, bố mẹ cũng ngẩng đầu nhìn. Cả gian bếp nhỏ như chết lặng trong vài giây.
Tôi vội kéo tay Linh lại: “Em làm gì thế?”
Linh vẫn bình thản: “Cơm để lâu quá rồi, chắc bị thiu. Em nghĩ ăn sẽ không tốt cho bà.”
Bà nội tôi vừa bước ra cửa bếp, đứng ngay sau lưng Linh, nhìn trân trân vào sọt rác. Trên vành bát sứ vẫn còn chút cơm dính, chưa kịp trôi xuống đáy. Không khí im lặng đến nghẹt thở. Tôi lạnh toát sống lưng.
Mẹ tôi định nói gì đó, nhưng bị bố tôi đưa tay ngăn lại. Ông bỗng bật cười:
– “Thế mới là người biết lo cho người già. Cẩn thận còn hơn ẩu đoảng.”
Ông quay sang tôi, vỗ vai:
– “Con cưới sớm đi là vừa, gái tốt không giữ lâu được đâu.”
Tôi ngớ người. Linh thì như chưa hề có chuyện gì nghiêm trọng xảy ra. Cô quay lại nói với bà tôi bằng giọng nhẹ nhàng:
– “Con xin lỗi bà nếu làm bà buồn. Nhưng cơm nguội để qua đêm, nhất là để trong tủ lạnh không đậy kín, vi khuẩn phát triển nhanh lắm. Nếu bà thích ăn cơm nguội, con có thể nấu cho bà cơm mới rồi để nguội trong ngày, như thế sẽ an toàn hơn.”
Bà nội im lặng một hồi, ánh mắt không giận cũng không vui. Bà chỉ gật đầu rồi đi ra bàn ngồi. Tôi thì hoang mang tột độ. Cảm xúc lẫn lộn. Một mặt tôi hiểu Linh – cô ấy sống khoa học, sạch sẽ, lo cho người già. Mặt khác, tôi cũng hiểu bà – cả đời bà tiết kiệm, quen nếp xưa. Bị đổ bát cơm trước mặt cả nhà, chắc bà tổn thương.
Bữa cơm diễn ra yên ắng hơn thường lệ. Mẹ tôi có vẻ không hài lòng, còn tôi thì lo nơm nớp. Sau bữa, tôi rửa bát, còn Linh xin phép lên phòng khách nói chuyện với bố mẹ. Bà nội về phòng, không nói gì thêm.
Tối hôm đó, tôi chở Linh về. Trên xe, cô hỏi tôi:
– “Em làm sai à?”
Tôi lưỡng lự: “Không sai, nhưng… hơi thẳng quá. Ở quê, người già có thói quen riêng, thay đổi đâu có dễ.”
Linh thở dài:
– “Em không chê gì bà, nhưng nếu em là cháu bà thật, em cũng sẽ đổ bát cơm đó đi. Em sợ bà đau bụng. Em không làm để lấy lòng ai, em chỉ làm điều em nghĩ là tốt.”
Tôi không trả lời, chỉ nhìn ánh đèn đường lướt qua cửa kính. Trong đầu tôi lúc ấy, hỗn độn không kém gì bữa cơm vừa rồi.
Đêm đó, tôi nhận được tin nhắn từ bố:
“Bố nói thật, con nên cưới sớm. Con bé này có cái đầu tỉnh và cái tâm ấm. Bố thấy thương nó. Đừng để nó tuột khỏi tay.”
Tôi đọc tin, lòng lại càng rối. Còn mẹ thì nhắn một tin khác:
“Mẹ không trách gì Linh, nhưng con nên hỏi bà. Cơm không quan trọng, cái bà tiếc là lòng người.
Sáng hôm sau, tôi dậy sớm. Cả đêm trằn trọc, lòng đầy băn khoăn. Dù bố tỏ ra ủng hộ Linh hết mực, còn mẹ có vẻ im lặng chờ thời, tôi vẫn không ngừng nghĩ đến ánh mắt của bà khi nhìn bát cơm bị đổ đi.
Tôi pha trà, gõ cửa phòng bà.
– “Bà ơi, con vào được không?”
– “Ừ, vào đi cháu.”
Bà ngồi bên giường, đang gấp lại chiếc áo bông cũ. Vẫn cái dáng gầy gò, bàn tay nổi gân xanh, ánh mắt đục nhưng sắc. Tôi ngồi xuống cạnh bà, ấp úng.
– “Hôm qua… Linh nó… con xin lỗi vì nó vô ý.”
Bà ngẩng lên, cười nhẹ.
– “Không phải lỗi nó. Con bé ấy nói đúng. Cơm nguội để lâu thật sự không tốt. Nhưng cái bà tiếc… không phải cơm.”
Tôi nhìn bà, chờ.
– “Bà sống tám mươi năm, đâu có ngu ngơ không biết cơm nguội để lâu thì độc. Nhưng bà vẫn giữ, vì nhớ ông con.”
Tôi sững lại.
– “Ngày xưa, ông con nghèo, nhà có hột cơm cũng quý. Ông thích ăn cơm nguội hấp lại, bảo ‘cơm ấy ăn mới dẻo, mới bùi như lòng vợ’. Bà giữ thói quen đó cho đến tận giờ. Bà đâu trách con bé vì đổ cơm. Bà chỉ bất ngờ. Nó là người lạ, chưa hiểu, lại đụng vào thứ bà coi như kỷ niệm.”
Tôi nghe mà nghẹn họng.
Bà nói tiếp:
– “Nhưng nó có lý. Không phải ai cũng hiểu hết mọi thứ. Quan trọng là sau đó, nó xin lỗi bà. Nó giải thích. Lúc đó bà biết, nó không coi thường bà. Nó chỉ làm điều nó nghĩ là tốt. Người như thế, hiếm.”
Tôi nắm tay bà, cảm thấy có gì đó như trút được trong lòng.
Ba hôm sau, Linh quay lại. Lần này không phải vào cuối tuần mà là giữa buổi trưa, khi tôi đang ở công ty. Mẹ tôi kể lại:
Linh mang theo một túi nhỏ, trong có một nồi cơm điện mini, một hộp gạo tám thơm, và một mảnh giấy viết tay. Cô nói với mẹ tôi:
– “Dì cho con được nấu một bữa cơm riêng cho bà. Con muốn chuộc lại lỗi lần trước.”
Bà nội lúc đó đang nằm nghỉ. Mẹ tôi, dù còn ái ngại, cũng gật đầu.
Linh dùng chính gạo trong hộp cô mang theo, nấu một phần cơm nhỏ trong nồi riêng. Đợi cơm chín, cô để nguội tự nhiên, rồi cẩn thận đậy lại. Mảnh giấy cô đặt trên nắp nồi, viết:
“Cơm hôm nay là gạo tám thơm mới nấu. Con để nguội đúng như bà thích, nhưng sạch, an toàn và đầy tình cảm. Bà thử xem có ngon như cơm của ông không ạ?”
Buổi tối hôm đó, tôi về thì thấy bà đang ăn bát cơm trong chiếc bát sứ hoa cũ – chính cái bát bị đổ hôm trước. Nhưng lần này, bà ăn rất chậm rãi, từng miếng một, thỉnh thoảng còn mỉm cười.
– “Cơm này dẻo thật, không hôi, lại thơm. Mà cũng bùi như cơm ông con nấu ngày trước. Con bé đó được đấy.”
Tôi khựng lại.
– “Bà tha lỗi rồi à?”
Bà gật đầu:
– “Nó biết sai, biết sửa, biết nghĩ. Cái đấy quý hơn cái cơm.”
Mẹ tôi từ trong bếp đi ra, lặng lẽ nói:
– “Mẹ thấy nó ngoan, cũng hiểu chuyện. Lần đầu mẹ nghĩ nó cứng nhắc, giờ mẹ thấy nó là người có trách nhiệm.”
Bố tôi ngồi đọc báo, thêm một câu:
– “Tao bảo rồi. Con bé này mà để mất là dại. Đừng để nó phải sống trong nhà không hiểu nó.”
Hai tháng sau, tôi chính thức cầu hôn Linh. Cô gật đầu. Không hoa, không rượu vang, chỉ có hai đứa đứng trước cánh cổng gỗ nhà bà, buổi tối mùa thu se lạnh. Tôi nắm tay Linh, nghĩ về bát cơm hôm đó – bát cơm suýt nữa khiến tất cả tan vỡ, nhưng lại vô tình trở thành khởi đầu cho một điều sâu sắc hơn.
Trong lễ ăn hỏi, bà nội là người đại diện nhà trai phát biểu đầu tiên. Bà run run cầm micro, nói:
– “Hôm nay, bà mừng vì cháu bà cưới được một cô gái biết sai biết sửa, không nịnh ai, mà dám vì điều đúng. Cơm có thể nguội, nhưng lòng người thì phải nóng. Bà tin, Linh sẽ là một người vợ tốt, một người cháu dâu có tình.”
Ai cũng vỗ tay. Linh đứng cạnh tôi, mắt rưng rưng.
Tôi thì biết, từ hôm đó về sau, trong căn nhà ấy, không còn ai đổ cơm đi – không phải vì tiếc cơm, mà vì mọi người đã học được cách giữ lại cái tình trong từng hạt gạo, từng lời nói, từng hành động nhỏ.
